علت و روش درمان پرش افکار

پرش افکار چیست؟

کسی که دچار پرش افکار است، خیلی سریع صحبت می‌کند و ناگهانی موضوع صحبتش را تغییر می‌دهد. موضوعاتی که این شخص پشت‌سر هم درباره آنها صحبت می‌کند، به هم ربطی ندارند. این عارضه معمولا در دوران شیدایی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دیده می‌شود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیز ممکن است به این اختلال همراه با علائم دیگری مثل توهم و هذیان دچار شوند. خیلی‌ها پرش افکار را با علائم دیگر اختلال فکری مثل افکار مسابقه‌ای و فشار تکلم اشتباه می‌گیرند، بنابراین خوب است که تفاوت آنها را بدانیم.

• تفاوت با افکار مسابقه‌ای: در ذهن فردی که درگیر افکار مسابقه‌ای است، دائم افکار مختلف نقش می‌بندند و شخص معمولا نمی‌تواند افکار خود را مدیریت کند، اما فردی که دچار پرش افکار است افکار خود را به زبان می‌آورد و از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد.
• تفاوت با فشار تکلم: پرش افکار در افراد سبب می‌شود درباره موضوعات مختلفی صحبت کنند که ربطی به هم ندارند، اما فشار تکلم به این معناست که افراد نمی‌توانند جلوی تندتند صحبت‌کردن خود را بگیرند و حتی ممکن است وسط صحبت دیگران بپرند.

نمونه‌های رایج پرش افکار

پرش افکار ممکن است در هر فردی به‌شکلی متفاوت بروز کند. مثلا اگر پرش فکر ناشی از اختلال دوقطبی باشد، ممکن است سبب تند صحبت‌کردن، پریدن از موضوعی به موضوع دیگر و بیان ایده‌های جا‌ه‌طلبانه اما توخالی شود. پرش افکار در افراد دچار اسکیزوفرنی در قالب الگوهای گفتاری نامنظم، چندپارگی افکار و نبود ارتباط منطقی بین موضوعات شناسایی می‌شود.

• تندتند صحبت‌کردن: فرد ممکن است سریع و پیوسته بدون هیچ وقفه‌ای صحبت کند.
• تفکر مماسی: یعنی شخص از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد بدون آنکه ربطی به هم داشته باشند.
• بی‌ربط‌بودن افکار: افکاری که در ذهن شخص شکل می‌گیرند، معمولا ربط کمی به هم دارند یا کاملا بی‌ربط هستند.
• افکار مسابقه‌ای: ذهن افراد ممکن است با افکار سریع و پیاپی پر شود و او را کلافه کند.
• افکار اغراق‌آمیز: کسانی که در دوره شیدایی دچار پرش افکار می‌شوند، ممکن است درباره توانایی‌ها، دستاوردها و اهمیتشان اغراق کنند.
• حواس‌پرتی: پرش افکار و حواسپرتی با هم ارتباط مستقیم دارند. در واقع پرش فکر جلوی تمرکز را می‌گیرد و سبب حواس‌پرتی می‌شود.
• ناتوانی در برقراری گفت‌وگوی منسجم: صحبت افرادی که دچار پرش افکار هستند، ساختاری منسجم و منطقی ندارد و نمی‌توانند صحبتی بامعنی ارائه کنند.

چرا دچار پرش افکار می‌شویم؟

منشأ این مشکل مشخص نیست، اما متخصصان بر این باورند که برهم‌خوردن تعادل پیام‌رسان‌های عصبی مثل دوپامین و سروتونین و همچنین وجود ناهنجاری در عملکرد و ساختار مغز ممکن است منجر به مشکلاتی مثل پرش افکار شود. ژنتیک، شرایط محیطی، وضعیت سلامت روان و استرس نیز ممکن است سبب پرش افکار در افراد شوند. طبق بعضی از تحقیقات، اختلال دوقطبی به‌خصوص در کودکانی که اولین دوره افسردگی خود را تجربه‌ می‌کنند، منجر به پرش افکار می‌شود. با این تفاسیر دلایل احتمالی بروز پرش افکار عبارت‌اند از:

• دوره شیدایی یا هیپومانیا: پرش افکار معمولا با علائم دوره شیدایی افراد دوقطبی همراه می‌شود.
• اسکیزوفرنی: پرش افکار ممکن است از علائم تفکر نامنظم در اسکیزوفرنی باشد به‌گونه‌ای که فرد نتواند فرایند فکری منسجم داشته باشد.
• متعادل‌نبودن پیام‌رسان‌های عصبی: اختلال در میزان یا عملکرد پیام‌رسان‌های عصبی ممکن است منجر به پرش افکار شود.
• ناهنجاری در ساختار و عملکرد مغز: بعضی ناهنجاری‌های خاص در بعضی از نواحی مغز احتمال بروز پرش افکار را افزایش می‌دهند.
• زمینه ژنتیکی: اگر عضوی از خانواده‌تان سابقه اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی یا روان‌پریشی داشته است، احتمال درگیرشدن شما با پرش افکار بیشتر است.
• شرایط محیطی و استرس: استرس زیاد و بعضی شرایط محیطی ممکن است در سبب ایجاد پرش افکار در افراد مستعد شوند.

درمان پرش افکار

درمان پرش افکار بسته به دلیل زمینه‌ای آن متفاوت است، اما معمولا شامل درمان دارویی و روان‌درمانی می‌شود. روش‌های درمانی رایج برای پرش افکار عبارت‌اند از:

• درمان دارویی: برای جلوگیری از دوره شیدایی یا دوره افسردگی داروهای تثبیت‌کننده خلق مثل لیتیوم تجویز می‌شود. پزشک همچنین ممکن است در صورت نیاز، داروی ضدروان‌پریشی، ضدافسردگی و ضداضطراب تجویز کند.
• روان‌درمانی: انواع مختلفی از روان‌درمانی مثل درمان شناختی‌رفتاری (CBT) برای بیماران دوقطبی کارآمدند. با روان‌درمانی شخص علائم خود را درک می‌کند، با آنها کنار می‌آید، استراتژی‌هایی برای مهار استرس یاد می‌گیرد، درمان دارویی را رعایت می‌کند و مشکلات زمینه‌ای را شناسایی می‌کند.
• اصلاح سبک زندگی: برای کنارآمدن با اختلال دوقطبی باید تغییرات مثبتی در سبک زندگی ایجاد کرد. مثلا داشتن برنامه خواب درست، مهار استرس، فعالیت‌ جسمانی و پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر از تغییرات مثبت محسوب می‌شوند.
• حمایت اطرافیان: دایره‌ای امن از اعضای خانواده و دوستان ایجاد کنید تا از حمایت احساسی آنها بهره‌مند شوید و با چالش‌های اختلال دوقطبی بهتر کنار بیایید.
• ریتم‌درمانی بین‌فردی و اجتماعی (IPSRT): درمان IPSRT مختص افراد مبتلا به اختلال دوشخصیتی طراحی شده است و به آنها کمک می‌کند که روتین روزمره داشته باشند، برنامه خواب خود را تنظیم کنند و روابط بین‌فردی‌شان را بهبود ببخشند. بنابراین درمان IPSRT احتمال ورود به دوران تغییرات خلقی را کاهش می‌دهد.

چگونه با پرش افکار کنار بیاییم؟

برای اینکه بتوانید به چالش‌های پرش افکار غلبه کنید، باید استراتژی‌های مفید و سالم را به کار ببرید. چند راهکار برای کنارآمدن با پرش افکار عبارت‌اند از:

• محرک‌ها را شناسایی کنید: عواملی را که در شما سبب تحریک پرش افکار می‌شوند، شناسایی کنید و به این فکر کنید که چطور روی افکار و ارتباطات شما اثر می‌گذارند.
• آرام پیش بروید: اگر متوجه افکار مسابقه‌ای شدید، تلاش کنید سرعت فرایند فکری خود را کم کنید و کمی به ذهن خود استراحت دهید.
• از راهکارهای کاهش اضطراب استفاده کنید: کارهایی مثل تنفس عمیق یا تمرکز روی تجربه‌های حسی به شما کمک می‌کنند که توجهتان را به زمان حال برگردانید.
• افکارتان را مرتب کنید: سعی کنید فهرست‌های مختلف از افکارتان تهیه کنید، نقشه ذهنی درست کنید و سراغ ژورنال‌نویسی بروید تا بتوانید افکارتان را دسته‌بندی و مرتب کنید.
• کمک بخواهید: در دوران پرش افکار، از دوستان معتمد، اعضای خانواده و هر کسی که می‌تواند برای شما گوشی شنوا باشد و درکتان کند، کمک بگیرید.
• ذهن‌آگاهی را تمرین کنید: از طریق مدیتیشن یا تمرینات ذهن‌آگاهی آرامش را درون خود پرورش دهید.
• به روتین مشخص پایبند باشید: به یک روتین روزانه ثابت شامل برنامه خواب، زمان وعده‌های غذایی و باقی فعالیت‌ها پایبند باشید. همچنین ورزش را در روتین خود جای دهید تا انرژی اضافه‌تان را تخلیه کنید.
• دنبال راه درمان باشید: روان‌درمانی را در نظر داشته باشید تا راهی برای مهار افکار مسابقه‌ای یا بهبود مهارت‌های ارتباطی یاد بگیرید.
• مصرف داروی خود را مدیریت کنید: اگر پرش افکار در شما ناشی از اختلال‌های دوقطبی یا اسکیزوفرنی است، با پزشک خود همکاری کنید تا دارویی‌هایی را شناسایی کند که سبب ثبات خلق‌وخوی شما و مهار علائمتان می‌شوند.

چطور به کسی که دچار پرش افکار می‌شود کمک کنیم؟

اگر قصد کمک به شخصی را دارید که درگیر مانیا یا روان‌پریشی است، حتما امنیت و سلامت را اولویت قرار دهید. برای حمایت از این افراد باید آرامش خود را حفظ کنید، خوب به حرف‌هایشان گوش بدهید و بدون قضاوت، ابراز همدردی کنید. تلاش کنید محیطی امن برای ایشان فراهم کنید و آنها را تشویق کنید که به برنامه دارویی‌شان پایبند بمانند. اگر متوجه شدید فرد علائم شدیدی دارد، حتما از متخصص مربوطه کمک بگیرید. این چند راهکار را برای کمک به فرد دچار پرش افکار در نظر بگیرید:

• درباره وضعیت ایشان تحقیق و مطالعه کنید تا بهتر شرایطش را درک و از او درست حمایت کنید.
• به‌هیچ‌وجه باورهایش را به چالش نکشید و درباره آنها بحث نکنید وگرنه ممکن است سبب تشدید علائمش شوید.
• به فضای شخصی‌ و چهارچوبش احترام بگذارید، اما حواستان باشد او را در شرایطی که امکان دارد دست به حرکت خطرناکی بزند، تنها نگذارید.
• احساساتشان را بی‌ارزش نشمارید.
• او را تشویق کنید تا سراغ متخصص برود و حمایت‌ روحی‌تان را در این مسیر از ایشان دریغ نکنید.
• او را بابت شرایطش سرزنش نکنید.