استعفای «حسنی مبارک» از ریاست جمهوری مصر و روی کار آمدن شورای عالی نظامی این پرسش جدی را در ذهن‌ها متبادر کرد که آیا جنبش مردم مصر از راه اصلی خود گمراه شده و ساختارهای دیکتاتوری در این کشور دستخوش تغییرات اساسی نخواهد شد؟
خبرنگار «تابناک» در گفت‌وگو با دکتر «مهدی سنایی»، استاد دانشگاه تهران و عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس شورای اسلامی تحولات مصر و تاثیرات منطقه‌ای آن را مورد بررسی و واکاوی قرار داده است. که مشروح آن در ادامه خواهد آمد.
• بلافاصله پس از استعفای حسنی مبارک، موضع‌گیری‌های گوناگونی عنوان شد. در یکی از این اظهارات، عمرو موسی از این استعفا با عنوان انقلاب سفید (کودتا) یاد کرد، این ادعا چقدر می‌تواند نزدیک به واقعیت باشد؟انقلاب مصر با توجه به اهدافی که دنبال می‌کند و خواسته‌هایی که مردم دارند، یک انقلاب واقعی است آنچنان که آقای «عمرو موسی» یاد کردند نمی‌توان این تحول را انقلاب سفید یا کودتا خواند. در حقیقت این اظهار نظر از آقای عمر موسی که یک شخصیت سیاسی با سابقه است جای تعجب دارد. مردم مصر، دنبال تغییر رویکرد بین المللی ـ منطقه‌ای و تغییر شرایط داخلی مصر هستند و این یک خواست انقلابی است. مشابه خواستی که ملت ایران در جریان انقلاب اسلامی در سال 1357 داشتند. شباهت‌های فراوانی هم بین این دو انقلاب است، اما در هر منطقه‌ای ممکن است انقلاب شرایط خاص خود را داشته باشد.
انقلابها در دوران‌ها و سده‌های مختلف ویژگی‌های خاص خود را دارند، به همین دلیل بسیاری از انقلابهایی که طی دو دهه اخیر در جهان اتفاق افتاده شاید خیلی با تئوری‌های انقلابها و کالبد شکافی‌های انقلابها در گذشته همخوانی نداشته باشد اما این نا همخوانی باعث نمی‌شود که این تحولات انقلاب خوانده نشود. چرا که بررسی هر تحول و حرکت اجتماعی منجر به تغییرات نقلابی با توجه بسترهای داخلی و شرایط و ویژگی‌های منطقه‌ای آن کشور خاص نشان می‌دهد که آیا انقلاب رخ داده است یا نه؟
صحبت اقای «عمرو موسی» را در چارچوب دیگری هم می‌شود بررسی کرد. متاسفانه در دو جهت تقلیل انقلاب مصر به یک حرکت و جنبش صورت می‌گیرد یکی از جانب غربی‌ها ست. آنها تلاش می‌کنند خواست ملت مصر را برای تغییر مدیریت کنند و برای همین هم یک سیاست دوگانه‌ای را دنبال می‌کنند از یک سو حمایت تدریجی و به تناسب تحولات از مردم صورت می‌دهند از سوی دیگر به صورت پنهانی تلاش می‌کنند که شرایط حاکم را تحکیم کنند و تغییرات را به حداقل برسانند. متاسفانه یک تلاشی هم از جانب برخی از فعالین سیاسی در خود مصر و منطقه عربی صورت می‌گیرد که تلاش می‌کنند تعبیر ویژه خود را از حرکت مردم صورت دهند و این انقلاب را به سطح کمتری از انچه هست تقلیل بدهند. در مجموع آنچه که اتفاق می‌افتد با خواست مردم موافق نیست شاید اگر مردم مصرمی خواستند اینگونه رویکردها را رعایت کنند باید خیلی قبل از 18 روز به خانه بر می‌گشتند اما ایستادگی آنها نشان داد که به دنبال تغییرات اساسی هستند.
• «محمد حسین طنطاوی»، ژنرال ارتش مصر و از نزدیکان «مبارک»از جایگاه ریاست شورای عالی نظامی زمام امور این کشور را عهده دار شده است، شاید همین باقی ماندن ساختار دوره «مبارک» و روی کار آمدن نظامیان، برخی افراد مانند اقای «عمرو موسی» را به موضع گیری‌های آنچنانی سوق داده است؟ از سوی دیگر ارتش هم پس از به دست گرفتن قدرت تاکید کرده که دولت همچنان روی کار می‌ماند و به تعهدات بین المللی و بحث معاهدات بین مصر و اسرائیل پایبند است آیا این نشانه‌ای از عدم تغییرات ساختاری در حاکمیت مصر است؟مردم این دوره را یک دوره متغییر و انتقالی می‌دانند؛ لذا زیاد از این بابت که زمام امور در این دوره بر عهده ارتش است، ناراضی نیستند. برای عموم مردم، مهم اهدافی است که برای رسیدن به آن انقلاب کردند.
همانطور که پیشتر اشاره شد آمریکا و هیات حاکمه مصر تلاش می‌کنند که دامنه تغییرات را محدودتر کنند. اما جریانی که در مصر شکل گرفته و حرکتی که مردم مصر آغاز کرده‌اند اهداف مشخصی دارد و در صورت عدم تامین این اهداف، این حرکتها و اعتراض‌ها تکرار خواهد شد. فضای کنونی حاکم در مصر در واقع به مقدار زیادی مرتبط با تحولات منطقه و دنیاست و بیداری مردم مصر یک پیشینه عظیمی از فرهنگ و تمدن مردم مصر و تاریخ مردم مصر و نقش آنها در بیداری اسلامی را در دویست ساله اخیر به همراه دارد و در کنار آن عکس العملی به تحقیر مردم مصر است. طی سی سال گذشته فضای بسته سیاسی در این کشور، حکومت نظامیان، حمایت بیش از حد از رژیم صهیونیستی، جدا شدن مصر از بدنه جهان اسلام و قرار گرفتن آن در حلقه‌ای وابستگان آمریکا زمینه ساز این اعتراضات بود و فکر می‌کنم که انتظارات مردم مصر از یک حد اقل و حداکثری برخوردار است، اگر دولت انتقالی آن حداقل را هم تامین نکند قطعا این اعتراضات تداوم پیدا خواهد کرد. از نگاه مردم مصر روی کار امدن شورایعالی نظامی، دستاورد انقلاب نیست بلکه دولت نظامیان به عنوان یک دولت انتقالی است که وظیفه تامین دستاوردهای انقلاب را دارد. یعنی برگزاری انتخابات آزاد، تدوین قانون اساسی جدید و سایر شرایط تغییر در رویکردها از وظایف این دولت انتقالی است.
• برخی بر این باورند اگر دولت انتقالی نتواند خواست مردم را برآورده کند ممکن است این کشور دچار درگیری داخلی شود؟ شما چه نظری دارید؟حرکتی که مردم مصر در طول این18 روز نشان دادند حرکت سنجیده‌ای بود. مردم مصر باید با حفظ این وحدت تلاش کنند اهداف خود را تامین کنند و در مواقع لازم مجددا در صحنه حاضر شوند.
• اخوان المسلمین سازمان یافته ترین گروه مصر است. به همین دلیل شاهد سازماندهی گروهها و تشکیلات سکولار از سوی آمریکا هستیم تا در انتخابات آتی مقابل گروههای اسلامگرایی مانند اخوان المسلمین صف آرایی کنند، نظر شما در این مورد چیست؟آمریکا همان اشتباهی را که در مورد مصر داشته، سالهاست که در مورد مجموعه خاورمیانه تکرار می‌کند در حالی که شعار حمایت از دموکراسی سر می‌دهد سالهاست از رژیمهایی حمایت می‌کند که صد درصد سرکوب کننده دموکراسی هستند. به عنوان مثال حکومت «مبارک». الان هم به جای اصلاحات در این سیاستها و حمایت‌های صادقانه از مردمسالاری و کنار گذاشتن حمایت ویژه و تمام عیار از رژیم صهیونیستی و تجاوزها و زیاده خواهی‌های آن، باز یک سیاست دوگانه‌ای در پیش گرفته است. بنابر این آمریکا باز هم در ادامه سیاستهای پیشین خود نوعی اسلام هراسی را در قالب اخوان المسلمین دامن می‌زند. اما من فکر می‌کنم این حرکت راه به جایی نمی‌برد چراکه اگر شرایط انتخابات آزاد در مصر برقرار شود بدون تردید گروههای اسلامگر به پیروزی خواهند رسید.
به دو دلیل. یکی اینکه خواهی نخواهی یک مصری که در آن انتخابات آزاد برگزار شود بسیار متفاوت از مصر دوره مبارک است. چنین کشوری یک مهره وابسته به آمریکا و مجری دیکته‌های آمریکا نخواهد بود. بی حد و حصر همسو با رژیم صهیونیستی نخواهد بود و همینطور یک دولت توسعه مدار خواهد بود که مصر را از وضع فقر و عدم توسعه اقتصادی خارج خواهد کرد. اخوان المسلمین هم بر اساس مواضعی که گرفته به دنبال همین هست که یک کشوری باشد با انتخابات آزاد و در چنین شرایطی اخوان المسلمین طبیعتا نقش قابل توجهی ایفا خواهد کرد درصد قابل توجهی از آرا را خواهد داشت و با توجه به اینکه مصر یک کشور اسلامی است و اکثریت جمعیت آن اسلامی هستند و در ساختار تمدن اسلامی هم نقش به سزایی داشته گروههای اسلامی در این کشور می‌توانند نقش قابل توجهی ایفا کنند بنابراین در واقع اخوان المسلمین هراسی که غربی‌ها راه‌انداخته‌اند مخالف شعارهای آنهاست که می‌گویند طرفدار مردم سالاری هستند هم اینکه راه به جایی نمی‌برد چرا که اخوان المسلمین یک گروه فعال است و در هر صورت در عرصه سیاست مصر نقش ایفا خواهد کرد.
• همزمان با اعتراضات مصر شاهد راهپیمایی‌هایی در الجزایر هم بودیم ؛ مردم کشورهایی مثل اردن و مصر هم اعتراضاتی شکل داده‌اند. آیا از این شرایط می‌توان به عنوان تغییر در خاورمیانه یاد کرد؟ یا اینکه این اعتراضات محدود به مصر می‌ماند؟فکر می‌کنم حرکت مصر آغاز انقلاب در خود مصر است و این پایان انقلاب مصر نیست آغاز آن است و حتما مراحل دیگری را طی خواهد کرد و هم اینکه امواج آن منطقه را در بر خواهد گرفت. سیاستهای وابسته در منطقه پاسخگوی شرایط امروز نیست ملتها بیدار شده‌اند و مردود بودن رویکرد سازش با رژیم صهیونیستی کاملا روشن شده است. همینطور نقش ملتها و دولتهای مستقل در نظام بین الملل در شرایط کنونی در حال گسترش است. ضمن اینکه با حوادث عراق، افغانستان و مشابه آن یک نوع بی اعتمادی نسبت به آمریکا و غرب در منطقه ایجاد شده است و مجموعه این عوامل زمینه‌هایی را فراهم می‌کند که جرقه‌ای که در تونس روشن شد تداوم پیدا خواهد کرد و امواج آن دیگر کشورهای منطقه را در بر خواهد گرفت چراکه برخی از رژیم‌های سیاسی این کشورها بسیار از شرایط معاصر دور و همینطور نا متناسب با خواست ملتها هستند. بنابراین شاهد تغییرات در کشورهای مختلف خواهیم بود، اما بسته به شرایط کشورها ممکن است شکل این تغییرات متفاوت باشد.
• اتفاقات اخیر در منطقه چه تاثیری بر جایگاه رژیم صهیونیستی و سیاستهای آن خواهد داشت؟تحولاتی که رخ می‌دهد به ضرر اسرائیل است و در واقع مجموعا جانب رویکرد سازش را تضعیف می‌کند و رویکرد مقاومت و ایستادگی در منطقه را تقویت خواهد کرد.
