تالاب گاوخونی یکی از تالاب‌های با اهمیت کشور است که مدت‌هاست به دلیل رعایت نکردن حقابه زیست محیطی به وضعیت اسفباری مبتلا شده، در حالی که طی همه این سال‌ها کارشناسان و دلسوزان محیط زیست نسبت به وقوع فاجعه زیست‌محیطی در این تالاب هشدار داده‌اند.
به گزارش «همشهری»، آنچه در پی می‌آید، گزارشی است در همین باره که از سایت خبرگزاری دانشجویان ایران (منطقه اصفهان) برگرفته شده است.
هر چه چشم می‌دوزی، تنها کویر است و در وسعتش دیگر نه از آن صفای آبی رودخانه خبری است و نه از سبزی گیاهان و پرواز خوش آهنگ فلامینگوها.
گاوخونی سال‌هاست که در فراغ قطره‌های زاینده رود خون دل می‌خورد و ذره‌ذره خاک می‌شود و تنها نقاشی کودکان از فلامینگوها را بر خاک خود نظاره‌گر است. تالاب گاوخونی در 140کیلومتری جنوب شرقی اصفهان و در انتهایی‌ترین حوضه آبریز زاینده رود در 25 کیلومتری شهر ورزنه با وسعتی بالغ بر 3616 کیلومتر مربع واقع شده است.
این تالاب، یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های تالابی کشور است که در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. گاوخونی به دلیل دور بودن از اصفهان دارای طبیعت بکر گیاهی و جانوری بود، ولی در دهه اخیر و همزمان با کاهش حجم آب زاینده رود (به دلیل محروم شدن از حقابه‌اش) تنها آب‌باریکه‌ای همراه با زهاب‌های صنعتی و کشاورزی از آن باقی مانده است.
شرق اصفهان که خود یک منطقه کویری است، سال‌ها به برکت برخورداری از طبیعت تالاب گاوخونی از بلایای بسیاری محفوظ مانده بود؛ اما به گفته کارشناسان با خشکی تالاب، خطر حرکت تپه‌های ماسه‌ای به سوی تالاب که در غرب گاوخونی واقع شده، این نگین انگشتری اصفهان و شهرهای پیرامون را در سال‌های نه چندان دور تهدید می‌کند.
گاوخونی به تدریج به کویر سگزی میپیونددیک عضو هیأت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه اصفهان درباره گاوخونی گفت: گاوخونی یکی از تالاب‌های بین‌المللی ایران به شمار می رود و روندی که در سال‌های متمادی به دلایل متعدد از جمله عوامل انسانی، احداث سازه‌های آبی، تغییر کاربری اراضی و... طی کرده، روندی نزولی بوده است.
عبدالله سیف افزود: شرق اصفهان در یک منطقه کویری واقع شده که بارش باران در آن اندک و تبخیر آب بسیار بالاست و حیات آن وابسته به بیلان بارش و بیلان ورودی رودخانه زایندهرود است.
به گفته وی، گاوخونی نیز که در شرق اصفهان واقع شده، با شرایط موجود مستعد بیابان زایی است و اگر حداقل آب رودخانه به آن نرسد، این بیابان زایی تشدید می‌شود.
این استاد جغرافیا بیان داشت: مشکل گاوخونی تنها تأمین حقابه نبوده و نیست زیرا در سال‌هایی که زایندهرود آب داشت، مقدار آبی که به تالاب می‌رسید هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی و به دلیل همراه بودن با املاح صنعتی، کشاورزی و... قابلیت استفاده نداشت.
سیف تصریح کرد: با توجه به واقع شدن تپه‌های ماسه‌ای در نیمه غربی تالاب با خشک شدن گاوخونی این تپه‌ها به سمت تالاب حرکت می‌کنند و تالاب هم جولانگاه تپه‌های ماسه‌ای می‌شود و تشدید عملکرد سیستم‌های فرسایشی به ویژه باد، قلمرو گاوخونی را به لحاظ ژئومورفولوژی تهدید می‌کند و سیمای ظاهری تالاب نیز از بین می‌رود و به تدریج به کویر سگزی وصل می‌شود.
وی ادامه داد: اگر روند گاوخونی همچنان نزولی باشد، در آینده‌ای نه چندان دور توفان‌های ماسه‌ای به سوی گاوخونی حرکت کرده و تأثیرات بیابان زایی به اصفهان که مرکز ثقل زایندهرود است، بازمی‌گردد.
این دکترای ژئومورفولوژی بیان داشت: غبارها تنها از ناحیه بین‌النهرین و عراق نیست، بلکه از شرق اصفهان نیز شهر را تهدید می‌کند و این روند در بلندمدت شهرهای نیمه شرقی استان از جمله ورزنه، محمدآباد، اصفهان و... را تهدید می‌کند.
وی گفت: از آنجا که سالیان متمادی به طول می‌انجامد تا گونه‌های جانوری، گیاهی و چرخه غذایی یک اکوسیستم شکل گیرد، اگر با تاخیر حقابه تالاب تأمین شود، مدت زمانی طول می‌کشد تا شرایط به ثبات پیشین بازگردد.
میزان گردوغبار در شرق اصفهان افزایش یافته استمدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان در این باره گفت: مطالعات لازم برای تأمین حقابه تالاب گاوخونی توسط یک مشاور انجام و به شرکت آب منطقه‌ای ابلاغ و نیاز آبی تالاب در ماه‌های مختلف مشخص شده است.
احمدرضا لاهیجان‌زاده، افزود: تا امروز میزان حجم آب پشت سد 340میلیون متر مکعب بیشتر نیست درحالی‌که در سال‌های پرآبی میانگین آب در ماه‌های فروردین و اردیبهشت هشتصد میلیون مترمکعب بوده است.
وی گفت: درگذشته حقابه‌ها به صنعت، کشاورزی، شرب و حقابه محیط‌زیست تقسیم می‌شد که حقابه محیط‌زیست، مقدار آبی که باید برای حیات رودخانه باشد تعریف شده بود، اما اکنون شرکت آب منطقه‌ای حقابه تالاب را نیز در مطالعات خود گنجانده است؛ البته به شرطی که آب پشت سد موجود باشد.
در مطالعات انجام شده حداقل حقابه تقریبا شصت میلیون مترمکعب و حداکثر تقریبا 140میلیون متر مکعب تعیین شده است.
لاهیجان‌زاده در ادامه یادآور شد: در گذشته به دلیل رواج کشاورزی در شرق اصفهان عرصه‌های زیر کشت سبز بود و رطوبت موجود اجازه گردوغبار نمی‌داد، ولی به تدریج چون کشاورزی در شرق متوقف شده و آبی در رودخانه نیست میزان ذرات گردوغبار افزایش یافته و موجب آلودگی هوا شده است.
وی تصریح کرد: اکنون محدوده خشک رودخانه که نزدیک به 120کیلومتر است، به تالاب وصل شده و عرصه گسترده‌ای را ایجاد کرده و موجب بیابان زایی شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان همچنین با اشاره به محیط طبیعی تالاب گفت: در تالاب همیشه شاهد مهاجرت زمستانه پرندگان در عرصه 45 هزار هکتاری تالاب بوده‌ایم که به مدت پنج ماه میهمان ما بوده‌اند، اما دیگر خبری از مهاجرت پرندگان به این منطقه نیست.
