سال هاست که دریاچه ارومیه جدا از کارکردهای توریستی و زیست محیطی، کارکردهای دیگری مثل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز یافته است. اولین مصوبه دولت یازدهم، احیای این دریاچه بود و اکنون پس از گذشت سه سال مسئولان مدعی هستند، در این امر موفق بوده اند؛ ادعایی که البته با نگرانی هایی مثل حذف کشاورزی منطقه و به چالش کشیدن زندگی کشاورزان همراه است.
به گزارش «تابناک» دکتر مسعود تجریشی مدیر دفتر تلفیق و برنامه ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه در رابطه با محدودیت های حوضه آبریز برای کشاورزان و به ویژه چغندرکاران گفت: در حوضه آبریز ارومیه کارخانه هایی وجود دارد که نیاز به چغندر قند با حجم مشخص دارند و ما نباید در این حوضه بیش از نیاز آنها چغندر قند بکاریم، چون حجم کشت مازاد به شهرهایی مثل اصفهان و مشهد ارسال می شود که اصلاً مقرون به صرفه نیست.
تجریشی ادامه داد: برای مثال در سال گذشته به ارزش 18 میلیون دلار چغندر قند به مشهد و اصفهان ارسال شد، در حالی که برای تولید این حجم از چغندر قند جدا از بذر، آب و کارگر 20 میلیون دلار هزینه شده بود؛ هزینه ای که معنایی جز تحمیل مشکلات آبی آن مناطق به منطقه ای که خود با مشکل آب رو به روست، ندارد.
وی در این زمینه ادامه داد: تصمیم ستاد احیا آن شد که در حوضه آبریز ارومیه به اندازه نیاز کارخانه های موجود چغندر قند کشت و تلاش شود از ارسال این محصول به سایر استان ها جلوگیری شود، به ویژه که می دانیم در این حوضه مثل دشت سلماس منابع آب زیرزمینی به شدت کاهش یافته است.
این مقام مسئول در مورد اجرای طرح نکاشت و ممانعت کشاورزان برای کشت چغندر قند بیان کرد: به رغم تمام تلاش ها و محدودیت های اعمال شده، کشاورزان این حوضه در سال آبی اخیر بالغ بر 300 هزار تن چغندر قند مازاد کشت کردند که ما گفتیم حق ندارند، محصولشان را به خارج از منطقه ارسال کنند و بنا شد کارخانه های موجود همه این 300 هزار تن چغندر قند را نیز بخرند. بنا بر آخرین خبری که من دارم پول این کشاورزان نیز هفته گذشته پرداخت شد.
مسئول ستاد احیا، در مورد وضعیت اقتصادی اجتماعی کشاورزان با اعمال محدودیت های مذکور گفت: هدف ما در برنامه هایی که پیش می بریم، کاهش مصرف آب کشاورزی است و اصلاً برنامه این نیست که کشاورزی حذف شود. مطالعات جنوب و غرب دریاچه نشان می دهد، کشاورزان در حال حاضر بیش از آنکه نیاز دارند، آب مصرف می کنند و برای اصلاح الگوی کشت آنها باید تلاش کرد.
وی افزود: در پنج سال منتهی به سال 92 با اینکه سطح زیر کشت در حوضه آبریز سالانه 5 هزار هکتار افزایش یافت اما آنچه در عمل اتفاق افتاد این بود که حجم زیادی از آب مصرف شد و در مقابل در آمد کشاورزان منطقه هیچگاه از میانگین در آمد کشاورزان کشور بیشتر نشد.
تجریشی تأکید کرد: در بخش کشاورزی تلاش ما این است که با دادن آموزش و تکنولوژی های نوین به کشاورزان هم میزان درآمد آنها را افزایش دهیم و هم به کاهش مصرف آب کمک کنیم. برای مثال در حال حاضر کشاورزی در حوضه آبریز هست که با آبیاری زیرسطحی فعالیت می کند. این کشاورز سال های گذشته در 2 هکتار زمین کشاورزی اش 38 هزارمترمکعب آب مصرف می کرد؛ اما اکنون با آبیاری زیرسطحی با اینکه مصرف آبش 6هزار متربع شده ولی درآمدش کاهش پیدا نکرده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شریف در بخش دیگری از سخنان خود و در مورد وضعیت سال های گذشته دریاچه ارومیه گفت: پیش از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه یعنی از سال آبی 73-72 تا 92-91 تراز آب دریاچه ارومیه با یک شیب ثابت و سالانه به میزان 40 سانت کاهش یافت؛ یعنی در این بیست سال سطح آب دریاچه ارومیه 8 متر کم شد. هنگامی که ستاد احیا تشکیل شد همگان انتظار داشتند، به سرعت احیای دریاچه عملیاتی شود؛ اما واقعیت این است که یک بیماری که کما رفته را نمی توان یکباره خوب کرد.
وی اضافه کرد: بر همین اساس بنای ما این شد که در برنامه احیا، سه بازه زمانی را برای نجات دریاچه طراحی کردیم و دوره اول را دوره تثبیت نام گذاشتیم؛ دوره ای که بنا شد در آن تلاش کنیم تا از افت متوالی آب دریاچه جلوگیری کنیم.
تجریشی ادامه داد: در بررسی هایی که ما انجام دادیم، مشاهده شد در 300 هزار سال گذشته دریاچه ارومیه هیچ گاه خشک نشده است. بر همین اساس ما نیز تلاش کردیم در گام اول دریاچه را به حالت تثبیت برسانیم و در مرحله بعد افزایش ظرفیت آب آن را مثل انتقال آب و... بررسی کنیم. در این مسیر همه ایده های موجود را مطالعه کردیم و برای هر کدام کارگروهی تشکیل شد.
وی در پایان یادآور شد: از سه سال پیش راه های احیای دریاچه را بررسی کردیم. نتیجه این بود که دریاچه قابلیت احیا دارد. بر همین اساس ما تلاش کردیم دوره تثبیت را آغاز کنیم و در این مسیر دیگر اجازه ندهیم تراز آب دریاچه کاهش یابد. برخی می گفتند، تثبیت آب دریاچه به دلیل افزایش بارندگی بوده و فعالیت ما اثر مستقیمی نداشته است، حال آنکه تثبیت و افزایش سطح آب دریاچه در حالی رخ داد که میزان بارش باران در سال آبی اخیر تنها 2 درصد افزایش داشته است.
بر اساس آنچه آمد، احیای دریاچه ارومیه نیاز به زمان و توان بیشتری نسبت به آنچه تاکنون صرف شده دارد. دریاچه ای که برای سال های متمادی مورد بی توجهی و کم لطفی مسئولان و شهروندان بود و در شرایطی مورد توجه همگان قرار گرفته است که شرایط حیاتی اش اصلاً خوب نیست. تلاش های زیاد مسئولان نتایج کمی دارد و از سویی نیز درگیری حیات اقتصادی بخش عمده ای از مردم منطقه با منابع آب این حوزه استمرار روند احیا را با مشکل رو به رو کرده است.
منطقیه. 