سال 1395 با تمام فراز و نشیب هایش در حال تمام شدن است؛ اما به باور خیلی ها یکی از ویژگی های بارز این سال، خداحافظی اشخاص مشهور و تأثیرگذار از دنیای فانی و عزیمت به دنیای باقی بود. در آخرین لحظات این سال هم شاهد هستیم که اخباری از فوت هنرمندان و بازیگران به گوش می رسد، به گونه ای که در سه روز اخیر، سه تن از هنرمندان کشورمان با دنیای فانی وداع کردند؛ اما در این مطلب سعی نداریم به این موضوع بپردازیم ولی می خواهیم به بهانه این اتفاقات به یکی از مهمترین آثار حقوقی فوت و اقدامات قبل از بپردازیم.
به گزارش «تابناک»؛ وصیتنامه سندی است که به موجب آن، فرد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف می‌کند. هرچند نوشتن وصیت نامه در میان مسلمانان مستحب به شمار می‌رود، اگر فرد بخواهد برای امور پس از مرگش وصیتنامه تنظیم کند، لازم است تا از شرایط قانونی تنظیم وصیتنامه آگاه باشد تا وصیت وی مطابق با قانون، قابل اجرا باشد.
وصیت در لغت به معناى اندرز و نصیحت و آنچه بدان سفارش می‌كنند، است و در علم حقوق نیز تقریباً به همین معنا به كار می‌رود. بدون تردید، كمتر كسى است كه تاکنون، با واژه وصیت برخورد نكرده باشد. وصیت از جمله اعمال حقوقى است كه هر فردى ممكن است نیازمند آن باشد.
چه بسیار دیده شده است که اشخاص نمی‌توانند دیون و طلب‌هاى خویش را در زمان حیات خود پرداخت یا مطالبه کنند یا تمایل به انجام كارى داشته‌اند که قسمتى از آن را در زمان حیات انجام داده‌اند و بخشی از آن با فوت آنها ناتمام مانده است.
مستند به ماده 826 قانون مدنی، وصیت تملیكى عبارت است از اینكه كسى عین یا قسمتى از مال خود را براى زمان بعد از فوتش به دیگرى مجاناً تملیک كند. همچنین وصیت عهدى به این معناست که شخصى یک یا چند تن را براى انجام امر یا امورى یا تصرفات دیگرى مأمور کند.
شرایط صحت وصیتشرایط صحت وصیت شامل شرایط مورد نیاز برای موصی (وصیت‌کننده)، شرایط موضوع وصیت و شرایط مورد نظر برای وصی است.
موصی (وصیت‌کننده)وصیت کننده باید دارای پنج شرط باشد که عبارت از بلوغ، عقل، اختیار، رشد و عدم خودکشی است.
در حقیقت، وصيت‌کننده بايد اهليت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشد.
وصیت کودک، فرد دیوانه، مست و کسی که او را مجبور کرده باشند وصیت کند و محجوری که از تصرف در اموالش ممنوع است، صحیح نیست.
هرگاه فرد دست به خودکشي يا اعمالي بزند که باعث جراحت و از بين رفتن خود شود و بعد از آن وصيت کند، در صورت فوت، وصيت باطل بوده و اگر زنده بماند، وصيت موصي نافذ است.
موصي مي‌تواند در هر صورت از وصيت خود برگردد و وصيت دومي بعد از وصيت اول خود صادر کند. در اين صورت وصيت دوم مورد پذيرش است و به اجرا درمي‌آيد.
موضوع وصیتموضوع وصیت، باید جایز، دارای منفعت حلال و از ملک شخص وصیت‌کننده باشد. همچنین اگر فرد نسبت به اموال دیگران وصیت کند، صحیح نیست؛ اگرچه مالک آنها نیز اجازه بدهد.
البته اگر از سوی مالک وصیت کرده و او نیز تنفیذ کند، بعید نیست که صحیح باشد.
اموال وصیت‌شده نباید بیش از یک سوم کل اموال باشد.
بدهی‌ها، حقوق واجب الهی همچون خمس و زکات، مظالم و کفارات از اصل مال کم می‌شود؛ اگرچه فرد به آن وصیت نکرده باشد و شامل همه مال نیز بشود.
حج واجب نیز اگرچه نذری باشد، همین حکم را دارد.
انجام کارهای تبرعی (رایگان) همچون اطعام فقرا، اگر در حد یک سوم اموال باشد، نافذ است و بیش از آن را وارثان باید اجازه بدهند
وصیوصی یا به عبارتی شخص اجرا کننده وصیت باید بالغ، مسلمان و قابل اطمینان باشد؛ بنابراین، وصیت به نابالغ، دیوانه و کافر صحیح نیست، اگر وصی مورد اعتماد باشد کافی است، گرچه احتیاط آن است که عادل باشد.
احتیاط واجب آن است که فرزند، وصیت پدرش را رد نکند، اما بر دیگران، پذیرش وصیت واجب نیست، حتی وصی پس از پذیرش و در زمان حیات وصیت‌کننده می‌تواند آن را پس بدهد؛ به شرط آن که به وصیت‌کننده ابلاغ کند.
این در حالی است که اگر وصیت را بپذیرد و تا زمان مرگ وصیت‌کننده آن را رد نکند یا اگر رد کرد، به اطلاع او نرساند، اجرای وصیت بر وصی واجب است. بلکه اگر وصی پس از مرگ وصیت‌کننده از وصیت اطلاع یابد، حق رد آن را ندارد و باید آن را اجرا کند.
وصیت‌کننده (موصي) مي‌تواند يک يا چند وصي معين کند، در صورت تعدد، اوصيا بايد مجتمعا به وصيت عمل كنند؛ مگر در صورتی که تصريح به استقلال هر يک شده باشد.
در فرضي که وصايت به اجتماع است، تصميم‌ها بايد به اشتراک گرفته شود. عمل يکي از اوصيا نافذ نيست، مگر اينکه ديگران نيز آن را تنفيذ کنند.
شیوه‌های تنظیم وصیتنامهشاید مرسوم‌ترین نوع وصیتنامه آن باشد که شخص وصیت‌کننده، گفته‌های خود خطاب به ورثه را بر ورقه‌ای از کاغذ با دست‌خط خودش می‌نویسد و از چند معتمد محل نیز می‌خواهد تا زیر آن را امضا کنند.
البته این نوع وصیتنامه از لحاظ حقوقی، وصیتنامه عادی تلقی می‌شود و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند، معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی‌شود.
بنابراین برای کاهش مشکلات پس از مرگ موصی، می‌توان سه نوع وصیتنامه رسمی، خودنوشت و سری را تنظیم کرد.
وصیتنامه رسمی
ویژگی وصیتنامه رسمی این است که در یکی از دفترخانه‌های اسناد رسمی نوشته می‌شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است.
وصیتنامه خودنوشتوصیتنامه خودنوشت به خط وصیت‌کننده است و دارای تاریخ به روز، ماه و سال به همراه امضای وصیت‌کننده است.
وصیتنامه سریوصیتنامه سری ممکن است به خط وصیت‌کننده یا فرد دیگری باشد، اما در هر صورت امضای وصیت‌کننده باید ذیل آن باشد. چنین وصیت‌نامه‌ای باید در اداره ثبت یا محل دیگری که آن اداره معین می‌کند، به امانت گذاشته شود. شخص وصیت‌کننده هر وقت اراده کند، می‌تواند وصیت‌نامه‌اش را از اداره ثبت پس بگیرد.
نوعی دیگر از وصیتنامهالبته به جز این شیوه‌های تنظیم وصیتنامه، نوع دیگری نیز وجود دارد که به وصیتنامه در مواقع اضطراری معروف است. منظور از مواقع اضطراری، زمان‌هایی است که حالت فوق‌العاده بر جامعه حاکم است، مانند شرایط جنگی، بمباران هوایی یا شیوع بیماری‌های مسری که در چنین حالتی شخص می‌تواند به طور شفاهی نزد 2 شاهد وصیت کند؛ به شرط آن که یکی از شاهدان مفاد وصیتنامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند.
وصیت برای نوزاد متولد نشدهوصیت کردن برای جنین شاید اقدامی ناآشنا برای عده‌ای از افراد باشد، اما وصیت بر حمل یعنی جنینی که در رحم مادر است، وجهه قانونی و حقوقی دارد.
البته شرط اجرای این وصیت آن است که جنین زنده متولد شود اما اگر جنین سقط شود، حقوق ناشی از وصیت به ورثه او تعلق می‌گیرد.
محرومیت از ارث؟گاهی وراث وصیتنامه خودنوشت را انکار می‌کنند که برای رسیدگی به این ادعا باید به دادگاه حقوقی مراجعه کنند و رسیدگی به آن باید با تشریفات صورت گیرد. این در حالی است که اگر افراد وصیتنامه رسمی را قبول نداشته باشند باید با ادعای جعل آن به دادگاه مراجعه کنند و در وصیتنامه موصی نمی‌تواند کسی را از ارث محروم کند اما نکته مهم این است که ابتدا باید بدهی موصی تسویه شود و مابقی اموال در بین وراث تقسیم می‌شود.
آثار حقوقی وصیتنامه پس از فوت شخص ظاهر میشودآثار حقوقی وصیتنامه پس از فوت شخص ظاهر می‌شود؛ یعنی تا وقتی که شخص زنده است، خود او تصمیم‌گیرنده و عامل است، به همین جهت بین عامه مردم متداول است که می‌گویند، آدم زنده وکیل و وصی نمی‌خواهد اما با فوت وصیت‌کننده همه مصمم می‌شوند که به وصیت او عمل کنند.
رجوع موصی (وصیت‌کننده) از وصیت همواره جایز است و فرد می‌تواند بارها در وصیتنامه خود تجدید نظر کند، بنابراین آخرین وصیتنامه متوفی که مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود، به این ترتیب با اطلاع از تشریفات قانونی تنظیم وصیتنامه و رعایت آن، علاوه بر آنکه هدف فرد از وصیت و آخرین اراده وی درباره اموالش اجرایی می‌شود، مانع بروز اختلاف و تنش در خانواده‌ها شده و از حجم پروند‌ه‌های دادگستری و هزینه‌های افراد و دولت در این باره کاسته خواهد شد.
در وصیت نامه باید توجه ویژه به یارانه و سهام عدالت و همسان سازی بازنشسته داشته باشید