به دنبال پیروزی «حجت الاسلام حسن روحانی» در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و گمانه زنی ها مبنی بر حضور و عدم حضور برخی دولتمردان یازدهم در کابینه دوازدهم، سایت «تابناک» بر آن شد با بررسی برخی شاخص ها و معیارهایی که توسط برخی تحلیلگران و کارشناسان عرصه سیاسی و مدیریتی ارائه شده بود، وضعیت حضور «معصومه ابتکار» را در دولت آینده ارزیابی کند. این روند در مورد دیگر اعضای کابینه و دولتمردان ادامه خواهد داشت و آنها نیز مورد ارزیابی و تحلیل قرار خواهند گرفت.
به گزارش «تابناک»؛ معصومه ابتکار، فرزند تقی ابتکار متولد 1339 در تهران به همراه پدر و مادر خود شش سال در شهرهای فیلادلفیا و ایالت ماساچوست در آمریکا اقامت داشت. پدرش، تقی ابتکار، دومین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران پس از انقلاب اسلامی، دانش‌آموخته دانشگاه پنسیلوانیا بود. او تحصیلاتش را در ایران در مدرسه بین‌المللی ایران زمین ادامه داد و در سال ۱۳۵۶ وارد دانشگاه پلی تکنیک در رشته مهندسی پتروشیمی شد. اما در سال ۶۰ تغییر رشته داد و لیسانس خود را از دانشگاه شهید بهشتی در تکنولوژی پزشکی، فوق‌لیسانس و دکترا را در رشته ایمنی‌شناسی (ایمونولوژی) از دانشگاه تربیت مدرس گرفت. بعداً عضو هیأت علمی همین دانشگاه شد.
معصومه ابتکار با مهندس سید محمد هاشمی ازدواج کرده و حاصل ازدواجشان دو فرزند است. ابتکار از دانشجویانی بود که در تسخیر سفارت آمریکا در ایران مشارکت داشت و در سفارتخانه به «سیستر مری» یا «خواهر مری» معروف شد، او به دلیل تسلط به زبان انگلیسی به عنوان سخنگوی دانشجویان معرفی شد.
ابتکار در شورای سردبیری روزنامه کیهان انگلیسی به فعالیت مطبوعاتی پرداخت و سپس امتیاز فصلنامه فرزانه را گرفت و به انتشار آن پرداخت. او در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ به تشکیل مؤسسه مطالعات و تحقیقات مسائل زنان اقدام کرد. ابتکار در آستانه برگزاری چهارمین کنفرانس جهانی زن (پکن – ۱۹۹۵) مسئولیت دفتر هماهنگی سازمان‌های غیردولتی زنان و نیز نایب رئیس کمیته ملی این کنفرانس را عهده دار و در سال ۱۳۷۵ با تشکیل شبکه سازمان‌های غیردولتی زنان در ایران رئیس این شبکه شد.
ابتکار بعدها به عضویت کابینه سید محمد خاتمی، معاونت ریاست جمهوری و ریاست سازمان محیط زیست ایران درآمد و نخستین زنی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در کابینه ایران بوده است.
روایت معصومه ابتکار از وقایع درون سفارت تسخیر شده آمریکا در تهران، تنها کتابی است که از این ماجرا توسط طرف ایرانی به زبان انگلیسی نگارش یافته و توسط انتشارات تالون بوکز در کانادا منتشر شده است. این کتاب به زبان‌های فارسی و عربی نیز ترجمه و به ترتیب با نام های «تسخیر» و «صراع فی طهران» در تهران و بیروت به چاپ رسیده است. انتشار این کتاب به سه زبان در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ صورت گرفت.
چهارم شهریور ۱۳۹۴، در دیدار هیأت دولت یازدهم با حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، ایشان ضمن اشاره به کتاب ابتکار فرمودند: «این خانم ابتکار اینجا حاضر است؛ خود ایشان به من گفت کتابی که ایشان نوشته بود، در آمریکا امکان چاپ نشد؛ هیچ ناشری حاضر نشد ـ نه اینکه آن ناشر آنقدر تعصّب داشته باشد؛ نه، اگر کتاب پرفروشی باشد، هر ناشری می‌آید این کار را انجام بدهد، [بلکه] از ترس و از مراقبت ـ تا بالاخره در کانادا مثلاً فرض کنید یک ناشری را پیدا می‌کند و آن ناشر، آن هم به نظرم با ترس و لرز [چاپ کرد یا نکرد]، چون تفاصیلش را چند سال پیش ایشان می‌گفت، شاید جزئیّاتش یادم نمانده. این‌ها را بگویید تا این آقایان بدانند و بفهمند که این‌جور نیست که اگر ما جلوی کتاب را گرفتیم، فقط آقای جنتی است که این کار را می‌کند.»
*** معاونت رئیس جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست دولت اصلاحاتمعصومه ابتکار، اولین زن ایرانی است که در جمهوری اسلامی ایران در کابینه حضور داشته است. او در یازدهم مرداد ۱۳۷۶ و همزمان با آغاز کار دولت اصلاحات از سوی سید محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت به عنوان معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شد و تا پایان کار دولت هشتم در این سمت ماند و پس از آن به عنوان نماینده منتخب مردم تهران در شورای اسلامی شهر تهران مشغول به فعالیت شد.
*** نگارش کتاب خوشه‌های شهریورخوشههای شهریور مجموعه‌ای از وقایع و اتفاقات حضور نخستین زن عضو دولت جمهوری اسلامی ایران است که به وسیله انتشارات روزنامه اطلاعات به چاپ رسیده است. معصومه ابتکار در این کتاب خاطرات دوران مسئولیتش را بیان کرده و در ۳۶ فصل به فراز و نشیب‌های هشت سال دولت اصلاحات به ویژه در حوزه محیط زیست پرداخته است.
*** تألیفات اجتماعیکتاب «صلح طبیعی و اخلاقیات» مجموعه مقالات انگلیسی ابتکار است که در زمینه محیط زیست و توسعه پایدار در سال ۱۳۸۳ توسط انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شد. مقاله ابتکار با نام «وابستگی صلح و پایداری توسعه به معنویت و نقش زنان» در کتاب «بنیان اخلاقی» از انتشارات ترینیتی در آمریکا (۱۳۸۹) و در مجموعه مقالات ۸۰ شخصیت مذهبی، علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان در زمینه ضروریات اخلاقی حفظ محیط زیست منتشر شد. همچنین وی نویسنده یک فصل از کتاب «زنان، قدرت و سیاست در ایران قرن ۲۱» (۱۳۹۰) تحت عنوان زنان و محیط زیست است که توسط انتشارات اشگیت در آمریکا منتشر شده‌است.
*** فعالیت مدنی معصومه ابتکارعلاوه بر مواردی که در بخش زندگی از فعالیت‌های مدنی معصومه ابتکار ذکر شده، وی در سال ۱۳۸۴ به عنوان عضو مؤسس و رئیس هیأت مدیره مرکز غیردولتی صلح و محیط زیست، موضوعات صلح و محیط زیست را به فعالیت‌های مدنی خود اضافه کر. او همچنین در هیأت امنای بنیاد زینب کبری که تشکل غیردولتی حامی کودکان بی سرپرست است فعالیت دارد.
*** عضویت در شورای اسلامی شهر تهرانوی در انتخابات شورای شهر تهران در سال ۱۳۸۵ یکی از کاندیداهای فهرست اصلاح‌طلبان بود و با پیروزی در انتخابات به عضویت شورا درآمد. ابتکار پس از آغاز کار شورای سوم با تأسیس کمیته محیط زیست در این شورا ریاست آن را بر عهده گرفت. این کمیته حدود ۲۰ کار گروه دارد. در اسفند ۹۱ لوح تقدیری از سوی رئیس برنامه‌های اقدامات مطلوب برنامه اسکان ملل متحد خطاب به معصومه ابتکار رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر اعطا شد که در آن از فعالیت‌های آن کمیته برای بهبود کیفیت زندگی در شهر تهران و نیز تدوین گزارش وضعیت محیط زیست تهران قدردانی شده است.
معصومه ابتکار از منتقدان دولت‌های نهم و دهم جمهوری اسلامی است. وبلاگ شخصی وی در دامنه پرشین بلاگ در ۲۹ مرداد ۸۹ به دلیل نظرات و انتقادات وی با دستور مقامات قضایی مسدود شد. ابتکار در همان تاریخ با ایجاد وبلاگ دیگری در سرویس دهنده بلاگ اسپات اعلام کرد برای دفاع از آزادی بیان به نوشتن ادامه خواهد داد.
معصومه ابتکار به عنوان عضو شورای شهر تهران از ارسال امواجی که بر سلامتی انسان و سلول‌های بدن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند موجب اختلال در سیستم ایمنی بدن شود، ابراز نگرانی کرد و با اشاره به مصوبه آن شورا در مورد لزوم ساماندهی آنتن‌ها و دکل‌های مخابراتی گفت، موضوع پارازیت‌ها از مصوبه شورای شهر مستثنا نیست. براساس مصوبه شورا که ابلاغ نیز شده است دکل، سازه ساختمانی محسوب می‌شود و برای ساخت هر دکل باید از شهرداری پروانه و مجوز گرفته شود.
***معاونت رئیس جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهمپس از پایان دولت دهم و آغاز کار دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران، حسن روحانی، رئیس جمهور، طی حکمی ابتکار را دوباره به معاونت رئیس جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست منصوب کرد.
*** پیشنهاد استفاده از نماد یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن تیم ملی در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴شانزدهم آبان ۱۳۹۴ در حالی که سپ بلاتر به ایران سفر کرده بود، معصومه ابتکار به عنوان رئیس سازمان محیط زیست به بلاتر پیشنهاد کرد که از نماد یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن تیم ملی در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ استفاده شود و اظهار داشت: «هدف ما این است تا از انقراض یوزپلنگ ایرانی جلوگیری کنیم. ضمن اینکه می‌خواهیم نماد این یوز ایرانی را روی لباس تیم ملی ایران در مسابقات جام جهانی برزیل به کار ببریم و از آن استفاده کنیم.» بلاتر نیز از این پیشنهاد استقبال کرد و یوزپلنگ ایرانی بر لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ نقش بست.
*** لغو سخنرانی ابتکار در نماز جمعهدر ۲۶ دی ۱۳۹۴، در حالی که از سوی ستاد نماز جمعه اعلام شده بود ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، به مناسبت هفته هوای پاک پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران سخنرانی خواهد کرد، ساعاتی بعد این سخنرانی لغو شد. در ۲۸ دی ۱۳۹۴ روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، متن سخنرانی معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست را ـ که قرار بود قبل از خطبه‌های نماز جمعه تهران به مناسبت فرارسیدن هفته هوای پاک ایراد شود ـ منتشر کرد.
در بخشی از این متن آمده بود: «بی‌شک اگر برنامه‌های آغاز شده در دولت اصلاحات استمرار می‌یافت و با مدیریت صحیح دولت بعدی همراه می‌شد، امروز تهران نیز مانند شهرهای توکیو، مکزیکوسیتی و لندن که طی ده سال توانستند مشکلات آلودگی هوا را مرتفع سازند، شهری سالم به لحاظ هوا بود.»
ابتکار در دوم بهمن ۱۳۹۴ اعلام کرد: «۴۸ ساعت مانده به سخنرانی پیش از خطبه‌های نمازجمعه تهران به من اعلام شد که برنامه سخنرانی لغو شده است. دلیل لغو این سخنرانی را هم اعلام نکردند.
*** سانحهٔ رانندگیمعصومه ابتکار در صبح چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۳۹۳، در مسیر رفتن به محل هیأت دولت، بر اثر تصادف خودرو دچار شکستگی کتف و بازوی راست شد و همان شب تحت عمل جراحی قرار گرفت و عمل وی با موفقیت انجام گرفت. [۳۶]
*** مصاحبۀ بی بی سی با ابتکاردر ۲۷ مرداد ۱۳۹۴ و در حالی که هیأتی از جانب خبرگزاری بی بی سی برای تهیه گزارشی از توافق هسته ای، به ایران آمده بودند، خبر مصاحبۀ شبکۀ بی بی سی ورلد با معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، همراه با تصویری از این مصاحبه منتشر شد. این اولین مصاحبه بی بی سی با یک مقام رسمی جمهوری اسلامی ایران پس از اتفاقات دهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری ایران بود. ابتکار در این مصاحبه که با "کیم کاتاس” خبرنگار بی بی سی انجام شد، توافق هسته ای را فصل جدیدی از همکاری های منطقه ای خوانده و از علاقه جمهوری اسلامی ایران برای توسعه روابط با کشورهای همسایه منطقه سخن گفته است.
*** عکس مشترک ابتکار و اوبامادر یازدهم آذر ۱۳۹۴ و در حالی که اجلاس جهانی تغییرات آب و هوایی در پاریس، به پایان رسیده بود، تصویری در شبکه های مجازی و سایت های خبری منتشر شد که در آن معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست ایران که به عنوان نماینده ایران در این اجلاس حضور داشت، و باراک اوباما در آن در فاصله کمی از هم ایستاده بودند، این اولین عکس مشترک رئیس جمهور امریکا با یک مقام دولتی عالی رتبۀ ایرانی بود که تا آن زمان گرفته شده بود و انتشار آن بازتاب وسیعی در رسانه های داخل و خارج هر دو کشور داشت.
*** کسب عنوان بانوی محیط زیست جهانبنیاد جهانی انرژی (Energy Globe)، معصومه ابتکار را به دلیل «تعهد و احساس مسئولیت در قبال حفظ کره زمین» منتخب دریافت جایزه معنوی یک عمر دستاورد این بنیاد معرفی کرد. ولفگانگ نیومن، بنیانگذار این جایزه، چهارشنبه ۹ بهمن ۱۳۹۴ (۲۹ ژانویه ۲۰۱۴) در آیینی در تهران این جایزه را به ابتکار تحویل داد. این جایزه به دلیل تعهد، احساس مسئولیت، صراحت لهجه و تلاش‌های معصومه ابتکار برای جلب توجه شهروندان و آگاهی بخشی به افکار عمومی در مورد ضرورت حفظ محیط زیست، به او اهدا شد. ابتکار پس از دریافت این جایزه بانوی محیط زیست جهان لقب گرفت. معصومه ابتکار نخستین بانوی جهان و از معدود شخصیت‌های جهانی است که موفق به دریافت این جایزه از سوی بنیاد جهانی انرژی شده است.
اما عملکرد مدیریتی معصومه ابتکار در سازمان محیط زیست با برخی حواشی همراه بود؛ حواشی که پای او را به مجلس کشاند. موج انتقادات و نارضایتی‌ها از نحوه مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست از پارک پردیسان به بهارستان رسید. پس از تجمع کارمندان سازمان حفاظت محیط زیست در اعتراض به سیاست‌زدگی و سوءمدیریت معصومه ابتکار که مقابل ساختمان اصلی این سازمان با همراهی دوستداران و فعالان حوزه محیط زیست صورت گرفت، وکلای ملت نیز خواستار رسیدگی به این موضوع شدند.
یکی از مهم‌ترین انتقادات به عملکرد معصومه ابتکار، دور شدن از مأموریت‌های اصلی این سازمان و پرداختن به امور حاشیه‌ای است، به گونه ای که رسیدگی به مشکلات دامنه‌دار زیست‌محیطی کشور آن طور که باید در اولویت‌های این سازمان قرار ندارد. این موضوع به عنوان یکی از اصلی‌ترین بندهای تذکر بهارستان‌نشینان به رئیس‌جمهور درباره شیوه اداره سازمان حفاظت محیط زیست است.
معترضان همچنین به سوء مدیریت و اشتغال فامیلی مدیران سازمان محیط زیست اعتراض و نسبت به عدم استفاده از کارشناسان مبرز این سازمان در کنار پارتی بازی مدیریتی انتقاد کردند.
*** آلودگی هوای کلانشهرها و راه‌کار‌های جالب سازمان محیط زیستدر سال 94 چندین مورد بحران آلودگی در کلانشهرها از جمله شهر تهران تشدید و همین امر سبب شد تا دولت راه‌حل عاجل همیشگی یعنی تعطیلی مدارس را به عنوان راهی برای کمتر کردن آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا به اجرا گذارد.
اقدامات سازمان محیط زیست نیز در این مدت تأمل برانگیز بود. ابتکار که در ابتدای مدیریتش در دولت یازدهم بنزین‌های آلوده را سبب‌ساز آلودگی کلانشهرها توصیف کرد، پس از مدتی از برطرف کردن این موضوع راه عاجل را امیدواری مردم برای تغییرات جوی آب و هوایی و وزش باران و باد عنوان کرد. وی این بار به جای بنزین‌های آلوده، علل آلودگی هوا را عدم وزش باد و بارش باران عنوان کرد و برنامه‌های کاهش آلودگی هوا را 15 ساله و بلند مدت دانست.
***مردم خوزستان و مشکلات جدی آنهاآمار روزهایی که امسال مردم خوزستان در شرایط بحرانی کیفیت هوا ناشی از وجود ریزگردها و گردوغبار شدید پشت سر گذارده اند، آنقدر زیاد شده که شمارش آن به سختی ممکن است. تعطیلی مدارس، تعطیلی ادارات، قطعی برق، قطعی آب، اختلال در تنفس و ... بخش هایی از مصایبی است که مردم خوزستان در ساعات گذشته و هفته‌های پیشتر تجربه کرده‌اند و این مشکلات آنها را به ستوه آورده است؛ از طرفی آمارهای ضدونقیض، ادعاهای بی‌اساس، فعال شدن کانون های داخلی گردوغبار، خشک شدن تالاب ها، پرهیز از عملگرایی و بی‌توجهی به ریزگردهای خارجی، مردم را آزرده خاطر کرده و آنها نیازمند توجهی ویژه هستند.
کارشناسان بر این باورند که رئیس سازمان محیط زیست، توجه چندانی به موضوع ریزگردها نداشته است؛ البته شواهد نشان دهنده پیگیری جدی و تصمیمات مهم از سوی رئیس سازمان محیط زیست و اعضای دولت برای برطرف کردن مشکلات استان های مرزی است.
حال باید دید که آیا حسن روحانی دوباره به «معصومه ابتکار» به عنوان معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست اعتماد خواهد کرد و ابتکار می تواند بر صندلی سبز پردیسان تکیه بزند.
سبز= خوب
زرد = متوسط
قرمز = ضعیف
در همین راستا، «تابناک» به دنبال پیروزی حجت الاسلام روحانی در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و گمانه زنی ها مبنی بر حضور و عدم حضور برخی از دولتمردان یازدهم در کابینه دوازدهم بر آن شد تا با بررسی شاخص ها و معیارهایی از جمله «نزدیکی و دوری به رئیس جمهور، محبوبیت در افکار عمومی یا عدم محبوبیت، اجماع در بین گروه های سیاسی و مجلس و ارتباط با نهادهای غیردولتی، سن و سال قابل قبول برای کارهای اجرایی، دستاورد درخشان قابل اتکا در دولت یازدهم، تعامل مطلوب با رسانه های گروهی و قدرت اقناع افکار عمومی، میزان همسویی با برنامه های دولت دوازدهم، تجربیات و سوابق مرتبط با حوزه تخصصی و نحوه ورود به کابینه، میزان استقلال رأی وزیر نسبت به لابی های قدرتمند تحمیل تخصصی نیرو (عزل و نصب ها)، کارآمدی یا ناکارآمدی، حاشیه ها و دردسرهای وزیر برای دولت که توسط برخی تحلیلگران و کارشناسان عرصه سیاسی و مدیریتی ارائه شده بود، وضعیت حضور معصومه ابتکار را در دولت آینده ارزیابی کند.
با توجه به امتیازهای ابتکار، پیش بینی می شود حضور و در دولت دوازدهم به واسطه عملکردش خیلی دور از ذهن و بعید نباشد. البته تنها نقاط ضعف او را می توان در موضوع حاشیه سازی برای دولت و همچنین محبوبیت در افکار عمومی جست و تا حدودی هم مسائلی مربوط به عملکرد وی در بحث ریزگردها و آلودگی هوای شهرهای پرجمعیت و برخی شهرهای مناطق غربی و مرزی را هم به آن اضافه کرد.
البته به تازگی بحث هایی در خصوص نظر مثبت اعضای جدید شورای شهر مشهد ـ که اتفاقا همگی اصلاح طلب هستند ـ به ابتکار برای شهردار شدن او شنیده شده است و به نظر می رسد، اگر در این رابطه نظر مثبتی از سوی او و برخی سیاسیون اصلاح طلب نباشد، باید او را همچنان سکاندار ساختمان سبز پارک پردیسان در دولت دوازدهم دانست.
