محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه دولت یازدهم و وزیر پیشنهادی این وزارتخانه برای دولت دوازدهم در جدیدترین اظهارات خود در رابطه با برنامه های این وزارتخانه در چهار سال آینده از تلاش برای حل مسائل و مشکلات منطقه خاورمیانه سخن گفت و با به کار بردن واژه همسایگان تأکید کرد که در دولت دوازدهم اهتمام ویژه ای بر حل اختلافات ایران با همسایگان خواهد داشت.
به گزارش «تابناک»، تأکید و توجه جدید مقام ارشد وزارت امور خارجه کشور و متولی اصلی تعاملات بین المللی ایران بر موضوع همسایگان مرزی و اراده این وزارتخانه بر حل مسائل منطقه ای از آن جهت مهم ارزیابی می شود که بدانیم آتش خشونت و تنش در خاورمیانه روز به روز در حال تشدید است و تا همین امروز نیز خسارت های سنگینی به بار آورده است.
آنقدر خسارت های برآمده از تنش های منطقه ای در خاورمیانه زیاد و پر شمار است که به باور بسیاری از کارشناسان و متفکران حل بحران های موجود به این سادگی ها ممکن نیست و زندگی مردم خاورمیانه در تنش و آشوب های روزمره موضوعی اجتناب ناپذیر است.
با این حال هنوز متفکران و اندیشمندانی هستند که مانند وزیر امورخارجه کشور باور دارند که می توان به مسائل و مشکلات فی مابین ایران و همسایگان ورود خردمندانه کرد و با اتخاذ استراتژی های بهینه بسیاری از مشکلات و زمینه های تنش و تهدید را بر طرف کردند.
یدالله کریمی پور استاد تمام گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی در رابطه با وضعیت کلی ژئوپلیتیک ایران و مناطق همجوار به «تابناک» گفت: هم‌اکنون در میان 10 منطقه‌ی ژئوپولیتیک جهان، به‌جز آفریقا، خاورمیانه و خاور ایران، داغ‌ترین و جوشان‌ترین مناطق در جهان هستند. در هفت‌کشور عراق، سوریه، لبنان، یمن، مصر (شبه‌جزیره سینا)، پاکستان و افغانستان، نبردهای پر شدت تا کم شدت جاری است و کشورهای عربستان سعودی، قطر، امارت متحده عربی، اردن، بحرین، جمهوری آذربایجان، عربستان و ترکیه، در فضای نزدیک پیرامونی ایران، به‌گونه‌ای به نبردها کشیده شده یا دستکم در گونه‌ای آماده‌سازی برای نبردهای کوچک و بزرگ درونی و برونی هستند و به‌عبارت‌دیگر، ایران در فضای نزدیک پیرامونی‌اش، بیش از هرجای دیگر جهان، با ناآرامی، تنش و درگیری روبه‌رو است.
وی افزود: دهها مسئله به سرانجام نرسیده در پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی و قفقاز به چشم می‌خورد که چنان چه دهان باز کنند وچنان چه هژمونی فدراتیو روسیه کمرنگ‌تر شود، به گونه ای آتشفشانی پیامدهای آن آشکار خواهد گردید. بنگرید به اختلافات بر سر ناگورنو قره‌باغ، اوستیای جنوبی، آبخازی، حقابه آمودریا وسیردریا و...
کریمی پور در مورد ابعاد فزاینده تنش های منطقه خاورمیانه ادامه داد:. طی مقاله‌ای که سه سال پیش ارائه شد به‌روشنی گفتم که سپتامبر 2017 یا پایان شهریور 1396 هجری-خورشیدی، داعش نمی‌تواند پایگاه متمرکزی در عراق، سوریه و لبنان داشته باشد. آنان پراکنده شده و به تاکتیک‌های تروریستی گسترده روی خواهند آورد.
استاد دانشگاه خوارزمی در مورد نشانه های تنش و اختلاف در میان همسایگان ایران افزود: نخست آنکه ایران با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس دارای برخی اختلافات حقوقی، مرزی و ایدئولوژیک است؛ با عراق هم با وجود همکاری و همگرایی گسترده کنونی، هنوز برخی از اختلافات حل‌وفصل نشده و پایدار مانده است؛ دوم اینکه مناسبات ایران و همسایگان خاوری‌اش هم زیر سایه سنگین و در حوزه استراتژیک ایالات‌متحده بوده و همچنین متأثر از گونه‌ی مناسباتش با عربستان و نیز متأثر از حقابه ی هیرمند و مهاجران می باشد. سوم آنکه چگونگی حل اختلاف بر سر مرزها و قلمروهای دریایی با کشورهای پیرامونی خزر در هاله‌ای از ابهام است، چهارم آنکه، مناسبات ایران- ترکیه، تحت تأثیر راهبردهای متفاوت خاورمیانه‌ای و قفقاز قرار دارد و به‌هرروی پیوندهای میان دو کشور همچون گذشته رفاقت آمیز نیست، پنجم آنکه موضوع قره‌باغ و چگونگی موضع‌گیری ایران دراین‌ارتباط زمینه‌ساز برخی برداشت‌های ناجور از مواضع ما در آن‌سوی ارس شده است.
کریمی پور پس از بر شمردن منابع تنش و تهدید در مناطق همجوار ایران تأکید کرد: در چنین شرایطی ایران باید به سکوی صلح و ثبات در فضای نزدیک پیرامونی تبدیل شود چرا که با تداوم فضای کنونی، ایران همواره در حالت اورژانس باقی خواهد ماند.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش با انتقاد از جهان بینی های اشتباه در خاورمیانه ادمه داد: برای رسیدن به صلح و رهایی از آشوب و تنش نخست می‌بایست ذهنیت و جهان بینی رهبران منطقه دگرگون شود. آن‌ها باید بپذیرندکه همسایگی کشورها پدیده‌ای جبری، ابدی و مستمر است. هیچ کشوری همسایه خود را انتخاب نمی نمایید، همان‌گونه که هیچ فرزندی نمی‌تواند پدر و مادر خود را انتخاب نماید پس همسایه را باید پذیرفت؛ هر جور که باشد با هر فرقه، زبان و نژاد . همسایه را جغرافیا تعیین می‌کند وجبری است. این ریشه و زیربنای اصل همزیستی مسالمت‌آمیز در سیاست بین‌الملل است.
دوم اینکه در این منطقه تنها راه برون‌رفت از تنش‌ها و بحران‌های پیوسته و مداوم، پذیرش و کاربرد استراتژی برد- برد است. بنابراین برای برون رفت از تنش و بحران و تداوم جنگ، باید از سیاست فرقه گرایی دست کشید و مناسبات را بر پایه ی پذیرش واقعیت ها(رئال پولیتیک) پی ریزی نمود.
سوم گسترش بازرگانی فیمابین و سیستماتیک کردن اندرکنش‌ها یا تبادلات در این زمینه است، چهارم کوشش برای رسیدن به اتحادیه‌های منطقه‌ای است، پنجم تأکید نهایی بر پایه‌های مشترک فرهنگی و سپردن حل اختلافات به دوره‌های مثلاً ده‌ساله است، ششم همکاری پیرامون تهدیدهای پرشمار و مشترک امنیتی است.
وی در بخش دیگری از سخنانش با تأیید ضمنی استراتژی جدید وزارت خارجه که تلاش دارد سیاست همسایگی و صلح در خاورمیانه را در پیش بگیرد افزود: تا جایی که به جغرافیا برمی‌گردد، بیشتر بسترها، زمینه‌ها و شاخص‌ها، برای همزیستی، همگرایی، همکاری وحتی تکوین اتحادیه‌های منطقه‌ای و نیز صلح سازی میان ایران و هفت کشور دیگر خلیج فارس فراهم است. این هشت کشور یک خدا، یک پیامبر، یک قبله داشته، دارای حافظه‌ی تاریخی مشترکی بوده و دهها محور مشترک برای همکاری و همگرایی هستند.
تأمین امنیت همه‌جانبه و نهادینه ، ناگزیر می‌بایست جمعی و منطقه‌ای باشد و هیچ راه جایگزین دیگری نیز وجود ندارد. همچنین پیوندهای تو در توی منابع انسانی، مراسم حج و زیارت حرمین شریفین ، عتبات عالیات ،منابع طبیعی مشترک و وجود دهها پدیده مشترک دیگر، همگی حکم می کند که خلیج فارسی ها ناگزیرند دوستی،همزیستی برادرانه و حتی تشکیل اتحادیه های منطقه ای را به عنوان راهبرد برگزینند. و بیگمان برخواهند گزید.این را جبر زمانه و جبر جغرافیایی، بالاخره دیکته خواهند نمود.
کریمی پور با انتقاد از کسانی که تصور می کنند ماهیت و ذات خاورمیانه با تنش عجین است، ادامه داد: مگر مردمان این مناطق ماهیتاً جنگ جو بوده و در پی آرامش نیستند؟ خب آشکاراست، پارامترهای پرشماری مانند نفوذ سیستماتیک و پر توان برخی قدرت‌های فرا منطقه‌ای و به‌ویژه کاسبان تسلیحاتی و نظامی‌گری، در پی شعله‌ور ساختن جنگ می باشند، تا از این طریق به سودها و منافع سرشار و گسترده دست یابند. ولی چرا این ویروس‌ها در اروپا، اقیانوسیه، آسیای شرقی و سی کشور از امریکای لاتین ،باعث تب و لرز نمی‌شوند؟ چرا تنها خاورمیانه و شمال افریقا در نامنی می سوزند؟
این استاد دانشگاه با رد این ادعا که مسئولیت همه مشکلات منطقه با عربستان سعودی است، تصریح کرد: گزاره انداختن همه ی مشکلات بر گردن سعودی ها نه رسا و نه کارساز و نه واقعی است. اینکه میان جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی ، اختلافات شدید، پایه‌ای و غیرقابل‌حل و فصل وجود دارد، دستکم بخش بزرگی از آن، القائاتی از سوی ادبیات سیاسی جهت‌دار کاسبان تسلیحاتی وادبیات پنج خواهران تسلیحاتی ( آمریکا، روسیه، آلمان، فرانسه و چین) و... است.
وی در همین رابطه افزود: ایران و عربستان چه اختلافات پایه‌ای، ریشه‌ای و غیرقابل‌حلی می‌توانند داشته باشند؟!!! به باور من ایران، ترکیه، عربستان و مصر چهارستون ماهوی و محوری نگه دارنده‌ی خاورمیانه و محورهای صلح، همبستگی ، پیشرفت و امنیت وآرامش منطقه به شمار می‌روند. هیچ گمانی ندارم که در آینده نه‌چندان دور، نیروهای بالنده با نقد شرایط حاکم کنونی، رهبران – دولت‌ها و مردمشان را به چنین سمت و سویی ترغیب خواهند نمود.
مشروح این گفت و گو را در بخش گفت و گوهای ویژه بخوانید.
بسیار عالی