توافق هستهای میان ایران و 5+1 به نام برجام در وضعیت بسیار پیچیدهای قرار دارد. دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا از همان ابتدای دوره ریاستجمهور خود این توافق را هدف قرار داده و یک سال پس از به قدرت رسیدن، به اروپاییها و کنگره آمریکا اعلام کرده که یا راهی برای از بین بردن «نقایص فاجعهبار» برجام پیدا خواهند کرد و یا این که وی کشورش را از این توافق خارج خواهد کرد. در شرایطی که خروج آمریکا از برجام گزینهای جدی به نظر میرسد، گروه بینالمللی بحران دو بسته سیاستی کوتاه مدت و میانمدت برای حفظ ایران در برجام حتی در شرایط خروج آمریکا از آن پیشنهاد کرده است.
به گزارش «تابناک»؛ پس از اعلام اولتیماتوم ترامپ، مذاکرهکنندگان آمریکایی چهار موضوع مورد نظر رئیسجمهور آمریکا را با همتایان اروپایی خود مورد بحث قرار دادهاند که عبارتند از برنامه موشکی ایران، سیاستهای منطقهای ایران، بازرسی از تأسیسات ایران و موضوعی که از آن به بندهای مربوط به غروب برجام نام برده میشود. اخبار و شواهد نشان میدهد که مواضع دو طرف به ویژه در مورد سه موضوع اول به یکدیگر نزدیک شده است، ولی اروپاییها همچنان اصرار دارند که بدون توافق با ایران نمیتوان برجام را تغییر داد و در صورت پایبندی ایران به برجام، علیه آن تنبیهاتی را در حوزه هستهای وضع کرد. همچنین سابقه رفتار ترامپ در مقابل برجام این نگرانی را ایجاد کرده که حتی در صورت به نتیجه رسیدن مذاکره اروپاییها با نمایندگان آمریکا، ترامپ نتیجه این مذاکرات را نپذیرد.
در هفته آخر ماه آوریل، امانوئل ماکرون، رئیسجمهور فرانسه و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان به دیدار ترامپ رفتند تا وی را به ماندن در برجام متقاعد کنند، ولی اظهارات متناقض ماکرون طی سفر به آمریکا نشان داد که نمیتوان چندان به تصمیم ترامپ امیدوار بود.
دولت ترامپ در دوازدهم می ـ که رئیسجمهور آمریکا طبق تعهدات این کشور در برجام، باید بار دیگر تعلیق تحریمهای ایران را تمدید کند ـ چهار گزینه کلی در اختیار دارد:
نخستین گزینه بهترین گزینه برای حفظ برجام خواهد بود، ولی سه گزینه دیگر را میتواند بد، بدتر و مخرب توصیف کرد.
در مقابل ایران هم تهدید کرده که به نقض برجام واکنش نشان خواهد داد. شرایط در ایران به گونهای پیش رفته که موضع حامیان گزینه باقی ماندن در برجام و تلاش برای ایجاد شکاف میان اروپا و آمریکا تضعیف شده است. گزینههایی که فعلا درباره واکنش ایران مطرح است از این قرارند: کنار کشیدن از تعهدات ایران در برجام، اقدام نامتقارن علیه نیروهای آمریکا و متحدان آن در منطقه و در نهایت خروج از معاهده انپیتی که تندترین واکنش احتمالی ایران خواهد بود.
وضعیت به گونهای پیش رفته که اروپا نه تنها نگران خروج آمریکا از برجام است بلکه باید به این خطر توجه کند که ممکن است ایران نیز از برجام خارج شود.
کارشناسان گروه بینالمللی بحران توصیه کردهاند که برای پیشگیری از عملی شدن این خطر، اروپا به جای تمرکز بر کسب رضایت ترامپ باید به این فکر کند، در صورت خروج آمریکا از برجام، چگونه میتوان ایران را در این توافق نگاه داشت. به عبارت دیگر، اروپا علاوه بر تلاش برای حفظ آمریکا در برجام، باید طرح جایگزینی را تهیه کند. این طرح جایگزین باید در قالب بستههای پیشنهادی کوتاه مدت و میان مدت به ایران ارائه تا سبب شود ایران متقاعد گردد در برجام بماند و از افزایش تنش در منطقه جلوگیری کند.
خروج یک جانبه آمریکا از برجام، قطعا آسیب سختی به برجام وارد میکند، ولی اقدام فعالانه اروپا ممکن است از مرگ برجام جلوگیری کند. البته این یک واقعیت است که راهی برای محافظت کامل از اقتصاد ایران در برابر تبعات خروج آمریکا از برجام و یا ایجاد ابهام توسط این کشور درباره آینده برجام وجود ندارد. با وجود این، اروپا میتواند بستهای از اقدامات تهیه کند که اجرای کامل آن ارزش افزوده سیاسی و اقتصادی بیشتری برای ایران خواهد داشت. این بسته باید دو مجموعه اقدامات کوتاه مدت و میان مدت را در بر بگیرد.
اقدامات کوتاهمدت؛
اقدامات کوتاه مدت به شرکتهای اروپایی که قصد فعالیت در بازار ایران را دارند، تضمین خواهد داد و همچنین موضع طرفداران حفظ برجام در ایران را تقویت خواهد کرد. این اقدامات از این قرار خواهد بود؛
اقدامات میان مدت
به زمان بیشتر برای مذاکره و اجرایی شدن نیاز دارد، ولی نشانهای از جدیت اروپا در حفظ برجام و ایجاد رابطهای همکارانه و با فواید متقابل با ایران خواهد بود و موارد زیر را در بر میگیرد؛
روشن است که تصمیم اروپا در ارائه چنین بستهای نیازمند تعهد ایران به ماندن در برجام خواهد بود. البته اگر ایران فعالیتهای هستهای خود را تدریجی و یا فوری از سر بگیرد، سه کشور اروپایی قطعا از حمایت خود از برجام دست برداشته و از اعمال مجدد تحریمهای چندجانبه علیه ایران حمایت خواهند کرد. یکی از مقامات فرانسوی در این باره گفته که «بحران هستهای در سال 2003 و به دلیل نگرانی از فعالیتهای ایران آغاز شد. اگر ایران این برنامه را از سر بگیرد، ما به خانه اول باز خواهیم گشت و هیچ گزینهای جز این نخواهیم داشت که با آمریکا در اعمال حداکثر فشار به ایران همراه شویم».
حتی در صورت توافق بر سر چنین چارچوبی نیز ایران نمیتواند از مکانیزم بانکی فوق به شکل مناسب بهرهمند شود مگر این که گامهای لازم برای اصلاحات در نظام مالی و بخش بانکی خود که رعایت استانداردهای کارگروه اقدام مالی (FATF) را عملیاتی کند.