قاچاق و افزایش مصرف بنزین دو عامل بازگشت کارت‌های سوخت

در 3 خرداد ماه 1394 بود که بنزین تک نرخی اعلام شد و سهمیه بندی های بنزین حذف شد. عده ای با تک نرخی شدن بنزین و حذف سهمیه بندی آن، طرح حذف کارت های سوخت بنزین را کلید زدند و اعلام کردند که دیگر نیاز به کارت های سوخت نیست. این روزها دوباره دلایلی چون مصرف بی رویه بنزین و به خصوص قاچاق آن باعث شده است تا احیای دوباره کارت های سوخت به جریان بیفتد!

به گزارش تابناک اقتصادی، تا قبل از سال 1385 قیمت بنزین به قدری پایین بود که هر مصرف کننده ای را به مصرف بیشتر و هر قاچاقچی سوختی را به قاچاق بیشتر بنزین به کشورهای همسایه ترغیب می کرد. ترکیب این دو مورد با یکدیگر کار را به جایی رسانده بود که دولت باید برای جبران افزایش مصرف بنزین سال به سال واردات بیشتری را انجام می داد و این امر باعث تحمیل هزینه های سنگینی به دولت می شد.

دولت نهم تصمیم گرفت که جلوی این روند صعودی مصرف بنزین را بگیرد. به همین منظور بنزین در فهرست کالاهایی قرار گرفت که باید یارانه آن برداشته می شد. کار از سال 1385 با دو نرخی شدن بنزین و ورود کارت های سوخت جهت سهمیه بندی آغاز شد.

در ابتدا قیمت بنزین آزاد 400 تومان و قیمت بنزین سهمیه بندی که با کارت های سوخت ارائه می شد 100 تومان در نظر گرفته شد. این روند تا سال 1388 ادامه داشت. طرح ورود کارت های سوخت و سهمیه بندی بنزین باعث شد تا مصرف بنزین از 73.7 میلیون لیتر در روز در سال 1388 به 64.8 میلیون لیتر در روز در سال 1388 برسد. از طرفی این کاهش مصرف منتج به این شد که دولت واردات بنزین را از 27.5 میلیون لیتر در روز در سال 1385 به 21 میلیون لیتر در روز در سال 1388 برساند.

مرحله بعدی افزایش قیمت بنزین سال 1389 بود. زمانی که قیمت بنزین سهمیه ای به 400 و قیمت بنزین آزاد به 700 رسید و این قیمت ها تا سال 1391 پا برجا بود و روند مصرف بنزین نیز در دو سال اول یعنی سال های 89 و 90 کاهش اما از سال 91 افزایشی شد. بعد از سال 1391 هر ساله به قیمت بنزین آزاد و سهمیه ای افزوده شد و نهایتاً کار به جایی رسید که در خرداد ماه 1394، بنزین تک نرخی و لیتری 1000 تومان اعلام شد. یعنی عملاً سهمیه بندی بنزین حذف شد.

با حذف سهمیه بندی بنزین کمتر کسی از کارت های سوخت جهت سوخت گیری استفاده می کرد و بیشتر ترجیح می دادند که از کارت های سوخت جایگاه داران جهت سوخت گیری استفاده کنند. به همین منظور موضوع حذف کارت های سوخت کلید خورد. حذفی که عده ای مخالف و موافق داشت. موافقان معتقد بودند که با تک نرخی شدن بنزین دیگر نیازی به استفاده از کارت های سوخت نیست و باید این کارت ها حذف شوند، اما مخالفان معتقد بودند که حذف کارت های سوخت باعث از بین رفتن شفافیت و قاچاق بیشتر بنزین خواهد شد. همچنین احتمال این که شاید در آینده با مصرف بی رویه بنزین مجدداً نیاز باشد که دوباره این کارت ها وارد چرخه شوند. به هر صورت بعد از کش و قوس های فراوان، نهایتا شورای نگهبان نیز رای به ماندن کارت های سوخت داد.

بعد از گذشت چند ماه از حذف کارت های سوخت میزان مصرف بنزین رفته رفته افزایش یافت. در حالی که در سال 1394 میزان مصرف بنزین روزانه 71 میلیون لیتر بود این میزان در سال 1395 به 74.7 میلیون لیتر در روز رسید که در مقایسه با سال های قبل از 1394 رشد قابل توجهی داشت.

در سال 1397 اتفاق دیگری هم باعث شد تا آمارهای مصرف بنزین در کشور افزایش یابد، به طوری که این افزایش غیرعادی بوی قاچاق بنزین را می داد. با افزایش نرخ دلار، قاچاق بنزین به کشورهای همسایه توجیه اقتصادی یافت و همین عامل باعث افزایش قاچاق بنزین شد. در حالی که در گذشته آمارها خبر از قاچاق روزانه 9 میلیون لیتر سوخت را می دادند، در سال 1397 این میزان به 15 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. با این حجم از قاچاق سوخت آمار مصرف روزانه سوخت در کشور به حدود 91.7 میلیون لیتر رسیده است.

در مورخه 26 مرداد 1397 مطلبی تحت عنوان "قاچاق بنزین به کشورهای همسایه چقدر سود دارد؟" در سایت تابناک اقتصادی تهیه و منتشر شد و در آن مطلب بررسی شد که قیمت بنزین در ایران به گونه ای است که کشور ما طیق اطلاعات جهانی به عنوان دومین کشور ارائه دهنده بنزین ارزان بعد از ونزوئلا در سطح جهان مطرح می باشد. همین موضوع ارزانی بنزین در ایران، در کنار افزایش نرخ دلار باعث شده است تا قاچاق بنزین به کشورهای همسایه افزایش یابد و دارای توجیه اقتصادی برای قاچاقچیان سوخت باشد. در انتهای آن مطلب اشاره گردید که در حال حاضر و با شرایط کنونی اقتصادی کشور، افزایش قیمت بنزین برای جلوگیری از قاچاق آن منتفی است و دولت تنها یک راه دارد و آن هم بازگشت کارت های سوخت و سهمیه بندی بنزین می باشد.

در مورخه 17 مهر 1397 خبری مبنی بر احیای دوباره کارت های سوخت به منظور جلوگیری از قاچاق آن منتشر شد. در این خبر آمده بود: "کارت های سوخت قبلا در همه پمپ ‌بنزین ‌ها برای سوخت‌ گیری بنزین و گازوئیل مورد استفاده قرار می ‌‌گرفت که از چندی قبل با تصمیم دولت بدون استفاده ماند، اما با ازدیاد تقاضا برای مصرف سوخت به ویژه در مناطق مرزی، دولت تصمیم گرفت به منظور جلوگیری از قاچاق سوخت و هدررفت انرژی، کارت سوخت را مجددا اجرایی کند".

احتمال داده می شود که 5 میلیون کارت از 21 میلیون کارت سوخت به دلیل مفقودی یا دلایل دیگر از رده خارج شده باشد که قرار است طی دو هفته صادر شود. گفته می شود که سهمیه ماهانه هر کارت سوخت ۶۰ لیتر بنزین در ماه است.

پیش بینی می شود که با توجه به سابقه گذشته با اجرایی شدن مجدد کارت های سوخت از قاچاق بنزین و مصرف بی رویه آن جلوگیری شود و میزان مصرف روزانه بنزین حدود 10 میلیون لیتر کاهش یابد. این کاهش مصرف روزانه بنزین می تواند به نوعی بر روی واردات آن تاثیر بگذارد و هزینه های دولت را کاهش دهد.

البته دولت باید تدبیری بیاندیشد تا از پدیده ای به نام خرید و فروش کارت های سوخت جلوگیری نماید. به خصوص، این موضوع باید در شهرهای مرزی به شدت مورد بررسی قرار گیرد و دولت در این شهرها نظارت را جهت جلوگیری از قاچاق سوخت افزایش دهد.