فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
گروه اول وراث
١ – وراث خانواده ای که در تصادف فوت کرده اند
سؤال:متأسّفانه پسرم غلام عبّاس به اتّفاق همسرش محدّثه، و فرزندش محمّد رضا، تصادف کردند. زن و شوهر بلافاصله از دنیا رفتند، و فرزند آنها با آمبولانس به درمانگاه منتقل شد، ولى او هم پس از یک ساعت فوت کرد. پدر و مادر غلام عبّاس زنده هستند. مادر محدّثه هم زنده است. لازم به ذکر است پدر آن خانم (محدّثه) که ده سال قبل از عروسى دخترش فوت نموده، اموالى دارد که محدّثه از آن سهم دارد، و جهیزیّه دختر، چون محلّ کارش نزدیک مادرش بوده، در منزل مادرش مى باشد. کادوهایى هم که روز سوّم عروسى و پس از زایمان به ایشان داده شده، در منزل پدر داماد است. لطفاً بفرمایید:
1ـ سهم هر یک از آنان چگونه پرداخت مى شود؟
2ـ طلاهایى که موقع عروسى براى عروس خریدارى شده از آن کیست؟
3ـ مقدار طلایى که اشخاص در روز عروسى آنها آورده اند و موجود است، به چه کسى باید داده شود؟
جواب:یک ششم اموال مرحوم غلام عبّاس به پدر، و یک ششم به مادر، و یک هشتم به همسر، و بقیّه به فرزندش محمّد رضا مى رسد. یک ششم سهم همسرش (محدّثه) به مادرش و بقیّه به فرزندش محمّد رضا مى رسد. یک ششم از اموال محدّثه (همسر غلام عبّاس) به مادر، و یک چهارم به شوهر، و بقیّه به فرزندش محمّد رضا مى رسد. و یک چهارم سهم شوهر در میان پدر و مادر و فرزندش محمّد رضا تقسیم مى شود (پدر و مادر هر کدام یک ششم، و بقیّه به فرزند مى رسد.) اموالى که طبق تقسیم بالا به پسر رسیده، دو سوّم آن به جدّ و جدّه پدرى (جدّ دو سهم، و جدّه یک سهم) و یک سوّم آن به جدّه مادرى مى رسد. و امّا جهیزیه دختر جزء اموال اوست، و همچنین کادوهایى که در موقع زایمان براى او آورده اند. طلاهایى که براى عروس خریدارى شده، یا کادو آورده اند، نیز مال اوست.
٢ – ارث و دیه خانواده ای که همزمان کشته شده اند
سؤال:برادرم به همراه همسر و پسرش همزمان در حادثه تصادف فوت نمودند، و تنها یک پسر از او به جاى مانده است. با توجّه به این که علاوه بر پسر مذکور، از طرف پدر، مادر بزرگ، و از طرف مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ هر دو در قید حیاتند، دیه و سایر اموال آنها چگونه تقسیم مى شود؟
جواب:اوّل فرض مى کنیم پدر قبل از همه فوت کرده، ارث او از جمله دیه اش را در میان مادر و همسر و دو پسرش تقسیم مى کنیم، آنها که در حیاتند ارث خود را مى گیرند، و سهم آن دو که فوت کرده اند (یعنى زن و پسر اوّل) به ورثه آنها که بعداً اشاره خواهیم کرد مى رسد. سپس فرض مى کنیم زن قبل از همه فوت کرده، ارث او و دیه اش به پدر و مادر و شوهر و دو پسرش مى رسد. آنها که زنده اند سهمشان را مى گیرند، و سهم آن دو که فوت کرده اند (یعنى شوهر و پسر اوّل) به ورثه آنها مى رسد. سپس فرض مى کنیم که پسر قبل از همه فوت شده، ارث و دیه او فقط به پدر و مادرش مى رسد، و از آنها به ورثه اى که قبلا به آنها اشاره شد منتقل مى شود. با توجّه به این که مسأله پیچیده است، اگر نتوانستید عمل کنید به وسیله یکى از علماى محل بخوانید و پیاده کنید.
٣ – محروم کردن فرزندان از ارث
سؤال:مرحوم پدرم، به علّت این که از مسائل شرعى آگاهى نداشت، و در وقت نوشتن وصیّت نامه با اهل علم مشورت ننمود، اموال خود را طبق موازین شرع تقسیم نکرد. بلکه در بسیارى از موارد دخترانش را از ارث محروم کرده، و سهم آنها را به پسرانش داده است. حال مى خواهیم بدانیم که آیا:
1ـ پدرمان مقصّر است، و عند الله مؤاخذه مى شود؟
2ـ وظیفه ورثه در مقابل این وصیّت، که حقّ بعضى داده نشده، چیست؟
جواب:پدر نمى تواند هیچ یک از فرزندانش را از ارث محروم کند; و اموال او طبق قانون خدا در میان دختر و پسر تقسیم مى شود. فقط مى تواند وصیّت کند که به مقدار ثلث اموالش یا کمتر، به هر کس مایل است بپردازند.
٤ – اگر وارث شهید، همسر و پدر او باشد
سؤال:اخوى این جانب، دوازده سال قبل در جنگ، مفقودالاثر گردیده و در آن زمان مشخص نبود که شهید است یا اسیر و اکنون پس از دوازده سال، شهادت او مسلّم و محرز شده است. این شهید همسر داشته، امّا فرزند ندارد، استدعا دارد به سؤالات ذیل پاسخ فرمایید:
الف) حقوق این شهید در طول این دوازده سال به طور کامل و یک جا توسط همسر او گرفته و خرج شده است، آیا تمام این حقوق از او بوده است یا این که چیزى از آن به عنوان ارث به پدر و مادر و برادر و خواهر آن شهید مى رسد؟
ب) اکنون که شهادت او مسلّم شده است مقدارى پول به عنوان پول خون یا غرامت، توسط اداره اى که آن شهید در آن کار مى کرده داده مى شود، این پول متعلّق به چه کسى است؟
ج) با توجّه به این که وى در سال 61 شهید شده و خبر شهادتش در سال 73 آمده است و از طرفى پدر آن شهید در سال 66 مرحوم شده، آیا پدر شهید از شهید ارث مى برد یا شهید از پدر خود ارث مى برد؟
د) دو سال قبل از آن که شهادت آن شهید محرز شود، همسر او از بنیاد شهید تقاضاى طلاق نموده و رئیس بنیاد شهید طبق ضوابطى او را طلاق شرعى داده است، آیا این همسر از آن شهید ارث مى برد و آیا از پول خون ارث مى برد یا نه؟ و آیا در مدّت این دو سال حق داشته است که حقوق شهید را بگیرد و خرج کند؟
جواب:الف) حقوق او متعلّق به همسر او بوده است
ب) متعلّق به همه ورثه است، مگر این که آن اداره مصرف خاصّى براى آن تعیین کند.
ج) پدر از اموال او ارث مى برد ولى از پولى که دولت داده ارث نمى برد.
د) چنانچه دولت با علم به طلاق او پول و حقوق به او مى داده جایز است بگیرد امّا اگر به شرط عدم طلاق حقوق مى داده، گرفتن پول مزبور براى او جایز نبوده است ولى به هر حال از اموال شهید ارث مى برد و همچنین از پول خون.
٥ – اگر وارث، پدر و مادر و زوجه باشد
سؤال:شخص متوفّى پدر و مادر و زوجه غیر مدخوله دارد، نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید؟ ودر صورتی که میت دارای خواهر یا برادر باشد به چه صورت خواهد بود؟
جواب:زوجه یک چهارم مى برد و باقیمانده سه قسمت مى شود دو قسمت رابه پدر مى دهند یک قسمت را به مادر واگر میّت حداقل دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد (در صورتى که پدر آنان با پدر میّت یکى باشد) باقیمانده، شش قسمت مى شود یک قسمت، به مادر و پنج قسمت به پدر مى رسد.
٦ – ارث پسر برای مادر مطلقه
سؤال:زنى بیست و پنج سال پیش از شوهرش طلاق گرفته و از آن شوهر یک پسر و یک دختر دارد و مرد زن دیگرى اختیار کرده که از او نیز دخترى دارد و او را نیز بیست سال پیش طلاق داده است و زن سوّمى اختیار کرده است. پدر و پسرش در اثر واژگون شدن ماشین، فوت نموده اند و تقدّم و تأخر فوت هیچ کدام معلوم نیست و زن طلاق گیرنده ادّعا مى نماید پسرش که هیچ گونه مالى ندارد و با پدرش زندگى مى کرد و مجرّد بوده، باید از پدر ارث برده و ارث پسرش به او برسد، آیا به او ارث مى رسد (توضیح این که پدر داراى ورثه هاى زیر مى باشد: دو دختر، مادرش و زنى که در حال حاضر در خانه اوست)؟
جواب:ارث آن مرد به دو دختر و پسرى که تصادف کرده و همسر و مادرش مى رسد، یک هشتم آن به همسر و یک ششم آن به مادر و بقیّه 4 سهم مى شود، دو سهم،از آن پسرى است که تصادف کرده و از طریق او به مادرش مى رسد (در صورتى که وارثش فقط مادر بوده باشد) و به هریک از دختران یک سهم مى رسد.
٧ – ارث فرزند زنازاده از مادر
سؤال:آیا فرزند زنازاده از مادر ارث مىبرد؟
جواب:ارث از حقوق قانونى است و فرزند غیر شرعى و غیر قانونى نه از پدر ارث مىبرد و نه از مادر؛ ولى احکام دیگر مانند نفقه و حضانت و محرمیت را دارد.
٨ – اگر وارث شوهر، پدر و مادر و یک دختر باشد
سؤال:آقاى احمد با خانمى به نام فاطمه ازدواج دائم کرد و مهریّه یک میلیون تومان تعیین شد که مبلغ دویست هزار تومان آن نقداً پرداخت شد و براى باقیمانده چکى به مبلغ هشتصد هزار تومان توسّط احمد در وجه فاطمه نوشته شد و آن چک به طور امانت تحت شرایطى نزد این جانب است. آن خانم پس از چندى فوت کرد و آن مرحومه از شوهر اوّل خود که هم اکنون زنده است یک دختر دارد که با پدرش زندگى مى کند. پدر مرحومه پیشنهاد کرده که چک آقاى احمد که در وجه مرحومه است به خود ایشان مسترد شود لازم به تذکّر است که پدر و مادر مرحومه زنده اند و مرحومه تعدادى خواهر و برادر نیز دارد، با توجّه به این مقدمه به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) وارثین این مرحومه چه کسانى هستند؟
ب) از این چک سهم آن دختر مرحومه که هم اکنون با پدر مرحومه زندگى مى کند چقدر است؟
ج) آیا شرعاً مى توانم چک را به پدر آن مرحومه بدهم که ایشان به همسر آن مرحومه ببخشد؟
د) از نظر شرعى تکلیف بنده با در اختیار داشتن چک و شرایطى که آنها نوشته اند و داور بودن من چیست؟
جواب:الف) وارث او پدر و مادر و آن یک دختر است (در صورتى که بچه دیگرى از آن زن وجود نداشته باشد) و همچنین همسر او، همسرش یک چهارم مال او را به ارث مى برد و باقیمانده به صورت زیر تقسیم مى شود. پدر و مادر هرکدام یک پنجم را مى برند و آن دختر سه پنجم را مى برد.
ب و ج) وجه آن چک متعلّق به همه ورثه است و پدر تنها مى تواند حقّ خود را ببخشد و شما نمى توانید چک را در اختیار فرد خاصّى بگذارید، باید در اختیار همه قرار دهید.
د) شما باید به همه ورثه خبر دهید تا تکلیف چک را روشن کنند.
٩ – اگر وارث شهید همسر و پدر او باشد
سؤال:اخوى این جانب، دوازده سال قبل در جنگ، مفقودالاثر گردیده و در آن زمان مشخص نبود که شهید است یا اسیر و اکنون پس از دوازده سال، شهادت او مسلّم و محرز شده است. این شهید همسر داشته، امّا فرزند ندارد، استدعا دارد به سؤالات ذیل پاسخ فرمایید:
الف) حقوق این شهید در طول این دوازده سال به طور کامل و یک جا توسط همسر او گرفته و خرج شده است، آیا تمام این حقوق از او بوده است یا این که چیزى از آن به عنوان ارث به پدر و مادر و برادر و خواهر آن شهید مى رسد؟
ب) اکنون که شهادت او مسلّم شده است مقدارى پول به عنوان پول خون یا غرامت، توسط اداره اى که آن شهید در آن کار مى کرده داده مى شود، این پول متعلّق به چه کسى است؟ج) با توجّه به این که وى در سال 61 شهید شده و خبر شهادتش در سال 73 آمده است و از طرفى پدر آن شهید در سال 66 مرحوم شده، آیا پدر شهید از شهید ارث مى برد یا شهید از پدر خود ارث مى برد؟
د) دو سال قبل از آن که شهادت آن شهید محرز شود، همسر او از بنیاد شهید تقاضاى طلاق نموده و رئیس بنیاد شهید طبق ضوابطى او را طلاق شرعى داده است، آیا این همسر از آن شهید ارث مى برد و آیا از پول خون ارث مى برد یا نه؟ و آیا در مدّت این دو سال حق داشته است که حقوق شهید را بگیرد و خرج کند؟
جواب:حقوق او متعلّق به همسر او بوده است
متعلّق به همه ورثه است، مگر این که آن اداره مصرف خاصّى براى آن تعیین کند.
پدر از اموال او ارث مى برد ولى از پولى که دولت داده ارث نمى برد.
چنانچه دولت با علم به طلاق او پول و حقوق به او مى داده جایز است بگیرد امّا اگر به شرط عدم طلاق حقوق مى داده، گرفتن پول مزبور براى او جایز نبوده است ولى به هر حال از اموال شهید ارث مى برد و همچنین از پول خون.
١٠ – اگر وارث پدر و مادر زوجه باشد
سؤال:شخص متوفّى پدر و مادر و زوجه غیر مدخوله دارد، نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید؟
جواب:زوجه یک چهارم مى برد و باقیمانده سه قسمت مى شود دو قسمت رابه پدر مى دهند یک قسمت را به مادر واگر میّت حداقل دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد (در صورتى که پدر آنان با پدر میّت یکى باشد) باقیمانده، شش قسمت مى شود یک قسمت، به مادر و پنج قسمت به پدر مى رسد.
١١ – اگر وارث پدر و مادر زوجه باشد
سؤال:شخص متوفّى پدر و مادر و زوجه غیر مدخوله دارد، نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید؟
جواب:زوجه یک چهارم مى برد و باقیمانده سه قسمت مى شود دو قسمت رابه پدر مى دهند یک قسمت را به مادر واگر میّت حداقل دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد (در صورتى که پدر آنان با پدر میّت یکى باشد) باقیمانده، شش قسمت مى شود یک قسمت، به مادر و پنج قسمت به پدر مى رسد.
١٢ – وصیت به تقسیم مساوی ارث بین پسران و دختران
سؤال:دو سال پیش مادرم عمرش را به شما داد و از وى چهار فرزند ذکور و سه فرزند اناث مانده است. ماترک آن مرحومه ملکى است به ارزش حدود ده میلیون تومان که تصمیم داشتیم بفروشیم و هرکس سهم خود را بردارد. خواهرانم دستخطى از آن مرحومه ارائه مى دهند به این مضمون که فرزندانم هنگام تقسیم ارثیه بین دختر و پسر فرق قائل نشوند و همه به یک نسبت برخوردار شوند حال با توجّه به این که همگى ما صحّت دستخط یعنى تعلّق داشتن به آن مرحومه را قبول داریم امّا ممکن است بعضى از برادران لااقل ته دل به این امر رضایت نداشته باشند، بفرمایید که تکلیف شرعى چیست؟
جواب:با توجّه به این که مادر حق داشته در ثلث مال خود تصرّف کند، آنچه درباره سهم دختران گفته است هیچ اشکالى ندارد چون تفاوت مزبور از ثلث کمتر مى شود. بنابراین همان طور که مادر وصیّت کرده است باید عمل کنید.
١٣ – ارث زن و شوهری که عقدشان صحیح نبوده
سؤال:در صورتى که وکیل صیغه عقد را اشتباه خوانده باشد، آیا فرزندان از این مرد و زن ارث مى برند؟ آیا خود مرد و زن از همدیگر و از فرزندان در صورت فوت ارث مى برند؟
جواب:بچّه ها از پدر و مادر و مادر از بچّه ها ارث مى برند ولى زن و شوهر از یکدیگر ارث نمى برند.
١٤ – ارث زن در صورت فوت همزمان شوهر و فرزندان
سؤال:یک نفر با سه بچه اش در یک شب، در اثر گازگرفتگى زغال فوت کرده اند و معلوم نیست کدام مقدّم و کدام مؤخّر فوت کرده اند، قابل توجّه این که بچه ها مالى ندارند و وارث پدر فعلا یک زن و پدر و مادر او مى باشند، کیفیّت تقسیم ارث را بیان فرمایید؟
جواب:سهم فرزندان از مال پدر برداشته مى شود و به ورثه آنها مى رسد و بقیّه به باقى ورثه پدر مى رسد.
١٥ – ارث پسری که قبل از پدر مفقودالاثر شده
سؤال:مردی در سال 1360 پس از خروج از منزل ناپدید گردیده است و تاکنون خبری از ایشان بدست نیامده است ، پدر این مرد در سال 1362 دارفانی را وداع گفته است. از مرد مذکوریک دختر بجا مانده است.
1- آیا این دختر از پدربزرگ به واسطه پدر ارث می برد ؟ ( با توجه به اینکه مرگ پدر قبل یا بعد از مرگ پدربزرگ مشخص نیست)
2- در صورتی که جواب مثبت است ، سهم الارث این دختر از ماترک پدر چقدر است ؟
جواب:با توجه به اینکه شخص مفقود الاثر معلوم نیست باید سهم ارث او را نیز شخص امینی نگهدارند و اگر دخترش احتیاج داشته باشد به اندازه هزینه روزمره از آن استفاده کند
