فتاوای آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (قدس سره)
نفقه و مخارج زن و فرزند
سؤال 1679 :زنى كه تا به حال در روستا زندگى مى كرده است و فرزندان وى هم در روستا زندگى مى كنند به شهر آمده و از فرزندان خود، نفقه مناسب با شهر را طلب مى كند، حكم آن را بيان كنيد.
جواب: به طور كلى نفقه مادر در صورت توانِ فرزند و فقر مادر لازم است و در فرض سؤال، اگر فرزند توان مالى ندارد، تكليفى ندارد و اگر توان دارد و مادر فقير است، بايد نفقه را مطابق شأن مادر بدهد، يعنى اگر شأن فعلى مادر اين است كه در شهر زندگى كند، مثل اينكه همه يا اكثر فرزندان و فاميل او در شهر زندگى مى كنند و عرفاً شأن او هم اين است كه در شهر زندگى كند، بايد نفقه شهر را به او بدهد، ولى اگر چنين نيست، بايد همان نفقه روستا را به او بدهد.
سؤال 1680 :اگر زنى حاضر نشود با شوهر به منزل وى برود و بدون اجازه شوهر در خانه پدر بماند، آيا حق نفقه دارد؟
جواب: به طور كلى نفقه زوجه دائمه وقتى بر شوهر واجب است كه از او اطاعت كند و در امور مربوط به زناشويى بدون عذر شرعى سرپيچى نكند، و اگر بدون اذن از خانه خارج شد، نفقه اش ساقط مى شود.
سؤال 1681 :زوجه اى با مراجعه به دادگاه تقاضاى نفقه و مهريه كرده است. دادگاه زوج را براى اداى توضيحات احضار كرده است. زوج در دادگاه اعلام كرده كه نفقه در قبال تمكين است و نامبرده فعلا منكوحه غير مدخوله است. آيا با توجه به عرف متعارف ايران كه چند ماهى زوجين بصورت نامزد مى مانند زوجه حق مطالبه نفقه در مدت زمان نامزدى دارد يا خير؟
جواب: اگر زوجه حاضر به تمكين نبوده، استحقاق نفقه را ندارد.
سؤال 1682 :زيد با دختر عموى خود ازدواج كرده بعد به جهت اختلاف وى را طلاق مى دهد، آيا علاوه بر مهريه، مخارج لباس و نفقه بعد از عقد و قبل از زفاف به عهده زوج مى آيد؟
جواب: اگر پس از عقد آمادگى براى هرگونه استمتاع داشته، لباس و نفقه دارد. و در غير اين صورت ندارد.
سؤال 1683 :آيا زن مى تواند مخارج روزهاى آينده را از شوهر مطالبه كند؟
جواب: خير.
سؤال 1684 :آيا زن مى تواند مخارج روزهاى گذشته را كه مرد نپرداخته و زن از پول خود يا پس انداز مخارج روزهاى قبل خرج كرده، از شوهر طلب كند؟
جواب: نفقه زن از ديون است كه به عهده مرد مى باشد. و اگر نپرداخته مى تواند مطالبه كند. ولى اگر پس انداز مال شوهر بوده و خرج كرده حق مطالبه مجدد ندارد. چون به حقش رسيده است.
سؤال 1685 :در صورتى كه زن از شوهر خود مطالبه منزل جدا كند و بگويد در منزلى كه پدر و مادر شوهر باشند حاضر به زندگى نيستم، آيا بر شوهر لازم است كه به خواسته زن خود جامه عمل بپوشد يا خير؟ در صورتى كه مرد به خواسته زن جامه عمل نپوشاند و زن هم حاضر به زندگى نشود و به منزل پدرش برود و بگويد تا منزل جداگانه تهيه نكنى به خانه ات نمى آيم، آيا زن ناشزه مى شود؟ در صورتى كه زوج تمكن مالى نداشته باشد و قادر به جدا كردن منزل نباشد، وظيفه اش چيست؟
جواب: از قضيه شخصيه اطلاع ندارم. به طور كلى بر شوهر واجب است مسكن مناسب با شأن زن و متعارف محل تهيه كند و منزل جداگانه لازم نيست. مگر اين كه داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زن باشد.
سؤال 1686 :شخصى عيال گرفته و بعد از ازدواج معلوم شده كه چند سال قبل از ازدواج عيال نامبرده مبتلا به مرضى بوده است. در موقع خواستگارى هم زوج نمى دانسته كه اين مرض را دارد، حال احتياج به عمل جراحى و مخارج زيادى مى باشد، آيا مخارج درمان چنين مرضى به عهده زوج است يا به عهده زوجه؟ و بر فرض اين كه به عهده زوج باشد، آيا در صورت عدم اقدام زوج به معالجه، مى تواند او را اجبار كند يا خير و همچنين اگر به عهده زوجه باشد، آيا زوج مى تواند او را اجبار به معالجه كند يا خير؟
جواب: مخارج معالجه زوجه به مقدار متعارف بر عهده زوج است و زايد بر آن به عهده خود زوجه است و در اين مسأله فرقى بين مريضى قبل از ازدواج و بعد از آن نيست. در عين حال سزاوار است كه زوج كوتاهى نكند، خصوصاً اگر زن توان مالى نداشته باشد. و در مقدار متعارف، زوجه حق دارد زوج را الزام كند و در زايد بر متعارف كه بر عهده خود زوجه است، زوج حق الزام ندارد، مگر از باب امر به معروف.
سؤال 1687 :آيا زن حق دارد از زندگى در خانه اى كه در آنجا پدر شوهر و مادر شوهر زندگى مى كنند امتناع و درخواست منزل جداگانه بكند؟
جواب: به طور كلى بر شوهر واجب است مسكن مناسب به شأن زن و متعارف محل، تهيه كند و منزل جداگانه لازم نيست. مگر اين كه داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زن باشد.
سؤال 1688 :اگر اولاد قدرت بر كسب و كار داشته باشند و دنبال كار نروند، آيا در اين فرض نفقه آنان بر پدر واجب است؟
جواب: در اين فرض انفاق واجب نيست. چون در صورتى انفاق بر فرزندان واجب است كه فقير باشند و كسانى كه قدرت بر كسب و كار دارند و كار نمى كنند، فقير محسوب نمى شوند.
سؤال 1689 :اگر خانمى ماهانه از شوهرش براى مخارج تغذيه خانواده پول مى گيرد و هرماه مقدارى را پس انداز مى كند آيا مى تواند بدون اذن شوهر براى خودش يا بچه ها با اين پول لباس يا چيز ديگرى بخرد؟
جواب: اگر ماهانه را تمليك او كرده و اختيار مصرف را به او داده است، مى تواند لباس و غيره بگيرد و نيز اگر ماهانه نفقه واجب خود زن است كه به او داده، اختيار با زن است. اما نسبت به مخارجى كه براى بچه ها داده زن چنين اختيارى ندارد، مگر از پدر آنان اذن بگيرد.
سؤال 1690 :آيا مرد مى تواند پولهايى را كه زن با صرفه جويى در مخارج خانه پس انداز كرده، از زن طلب كند؟
جواب: اگر حق النفقه زن بوده و به مقدار متعارف و به عنوان حق النفقه به او داده است، و زن از مخارج خود كم گذاشته، حق پس گرفتن ندارد. و اگر زيادتر داده يا به عنوان ديگر داده و كم گذاشته است، مثلا مصرف بچه ها نكرده، مى تواند پس بگيرد.
سؤال 1691 :آيا جايز است زن بدون اجازه شوهر دست در جيب او كرده و براى مخارج خانه يا فرزندان پولى را بردارد؟ در فرض اين كه شوهر نفقه مى پردازد و يا نمى پردازد؟
جواب: در صورتى كه نفقه را مى پردازد جايز نيست. و در صورت دوّم مى تواند بدون اجازه شوهر نفقه خود را از مال او بردارد.
سؤال 1692 :اگر زنى بدون اجازه شوهر از مال او بردارد و مى داند رضايت وى را، يا احتمال مى دهد، چه حكمى دارد؟
جواب: با احراز رضايت مانعى ندارد. ولى در صورت احتمال جايز نيست.
سؤال 1693 :اگر زنى از پولى كه شوهر براى مخارج خانه مى دهد مجلس روضه يا ختم انعام و امثال اينها را بگيرد، آيا جايز است؟
جواب: اگر پول را تمليك او كرده و اختيار مصرف آن را به زن داده يا بداند راضى است، مانعى ندارد و گرنه جايز نيست
سؤال 1694 :خانمى مريض است و هرماه چند هزار تومان خرج دارو و دكتر او مى شود و شوهر او هم به همين علت چندين هزار تومان قرض دارد و اين خانم زمينى دارد كه يك ميليون تومان ارزش دارد. آيا شوهر مى تواند بابت مخارجى كه كرده است از قيمت زمين خانم كسر كند؟ و آيا خانم با چنين وضعى مستطيع بوده و حج بر او واجب است؟
جواب: در صورتى كه شوهر پولى كه پرداخته به قصد مجانيت و رايگان نبوده، مى تواند از همسر خود مطالبه كند. و زن اگر بتواند با فروش زمين به مكه برود و مشكلى در زندگى نداشته باشد و نياز به همراه داشتن كسى در سفر نداشته باشد، حج بر او واجب است.
سؤال 1695 :زنى به سبب آتش سوزى در خانه شوهر، در بيمارستان بسترى و سپس فوت شده است، آيا هزينه بيمارستان او بر عهده شوهر است يا خير؟
جواب: هزينه بيمارستان به عهده شوهر نيست. ولى اگر مخارج را بدون خواهش زن انجام داده و قصد قرض نداشته است، نمى تواند از مال او بردارد.
سؤال 1696 :زنى منزل شوهر خود را بى اجازه شوهر ترك كرده و تمكين نمى كند. بعداً معلوم شد كه علت اين بود كه شوهر او را اذيت مى كرده و كتك مى زده و موجبات شكنجه روحى او را فراهم مى كرده است، آيا در اين فرض حق مطالبه نفقه خود را دارد؟
جواب: اذيت و كتك زدن هركس خصوصاً زوجه انسان كار زشت و حرامى است و كتك زدن در مواردى موجب ديه مى شود; در هرصورت نفقه زن در صورت عدم تمكين ساقط است. ولى اگر زوج بواسطه اذيت كردن و كتك زدن امكان تمكين زوجه را از بين برده و او مضطر به ترك منزل شده است مستحق نفقه مى باشد.
سؤال 1697 :زنى بعد از طلاق پسر خود را كه بيش از دو سال داشته به مدت دو سال نزد
خود نگه داشته است و فعلا كه پدر بچه مى خواهد بچه را بگيرد مى گويد بايد مخارج دو ساله بچه را بدهى تا او را تحويل دهم. آيا مادر حق مطالبه نفقه گذشته كودك را دارد؟
جواب: در صورتى كه شوهر نفقه فرزند خود را نپرداخته معصيت كرده است. امّا مادر حق مطالبه نفقه گذشته فرزند خود را ندارد.
سؤال 1698 :زن ناشزه اى كه بدون اجازه شوهر منزل شوهر را ترك كرده است، دختر دو ساله خود را همراه خود برده است و نسبت به ملاقات پدر با او محدوديت قائل مى شود، آيا جايز است اين زن چنين كارى بكند؟ و آيا در اين حال نفقه دختر بر مرد است و زن مى تواند مطالبه كند؟
جواب: حكم كلى مسأله اين است كه مادر نسبت به تربيت و نگهدارى دختربچه تا هفت سالگى بر پدر حق تقدم دارد و جايز نيست پدر در اين مدت بچه را از مادرش بگيرد. ولى مادر حق محدود كردن ملاقات پدر و دختر را ندارد. و نفقه بچه بر پدر است. اما ملزم نيست آن را به صورت نقدى يا غير نقدى تحويل مادر دهد. و مادر حق مطالبه و درخواست نفقه كودك را ندارد.
سؤال 1699 :آيا پرداخت نفقه ولدالزنا بر پدر عرفى واجب است يا خير؟
جواب: بلى، بعيد نيست نفقه بر زانى باشد.
سؤال 1700 :آيا ولايت و حضانت ولدالزنا با پدر عرفى است يا خير؟
جواب: در فرض سؤال، ظاهراً ولايت و سرپرستى ولد با پدر عرفى و زانى است. البته در صورتى كه پسر باشد تا 2 سال و اگر دختر باشد تا 7 سال حق حضانت با مادر است. بعد از آن با پدر عرفى است.
سؤال 1701 :نفقه زندانى به عهده چه كسى است؟ بيت المال يا خود افراد؟ آيا تمكن مالى و عدم آن، نوع جرم، قدرت و توان بر كار و غير آن، حدود و تعزيرى بودن، فرقى در تأمين نفقه وى دارد يا خير؟ افراد واجب النفقه زندانى چطور؟
جواب: بطور كلى در مواردى كه زندان كردن شخص مشروع باشد و خود شخص تمكن تأمين نفقه خود را دارد، وجهى براى پرداخت نفقه او از بيت المال مسلمانان نيست. بلى اگر فقير باشد و زندانى شدن او مانع تهيه معاش خود و عائله اش شده، حكم او حكم ساير فقرا است. كه نفقه او و عائله اش از بيت المال تأمين مى شود و خلاصه مقتضاى قاعده اين است كه نفقه هركس به عهده خودش مى باشد. ولى در مورد زندانى بايد تفصيل داد بين غنى و فقير، كه فقير به جهت فقر از بيت المال تأمين مى شود. بلى در موردى كه زندانى متهم شده و هنوز جرم او به اثبات نرسيده تا قبل از ثبوت جرم نفقه اش بر بيت المال است چون زندانى شدن او به لحاظ مصالح نظام و عامه مردم است. بلى ظاهراً مصلحت حكومت ايجاب مى كند كه فرقى بين زندانيان نگذارد و يا مصلحت نباشد كه نفقه زندانى از خارج تأمين شود. البته رواياتى وارد شده (وسائل، كتاب الحدود) كه نفقه محكوم به حبس ابد و سارق و مرتد از بيت المال تأمين مى شود، ولى ظاهر اين موارد همان موارد فقر زندانى است، لذا اقوى همان تفصيل مى باشد.
