فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
متفرقه امور بانکی
١ – محل تامین حق الوکاله وکیل در بانک ها
سؤال:آيا بانک مي تواند حق الوکاله وکيل را در استيفاي حقوق عقب افتاده از مشتريان، از خود مشتريان دريافت کند؟
جواب: هزينه دادرسي و حق الوکاله را مي تواند بگيرد.
٢ – ندادن طلب به علت نداشتن پول خرد
سؤال:من کارمند بانک هستم. بعضی مواقع در صورتی که پول خرد موجود نباشد مثلا مبالغ زیر 50 تومان به مشتری برگردانده نمی شود. این کار چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض سوال، احراز رضایت مشتری لازم است.
٣ – برداشتن پول از حساب مشتری بدون رضایت وی
سؤال:رؤسای بانک ها از حساب مشتری برداشت می کنند و به فرد دیگری می دهند تا با آن معامله کند و سود کلان ببرد و دوباره آن مبلغ را به حساب مشتری برمی گردانند. آن سود چه حکمی دارد؟ (البته بدون اجازه صاحب حساب)
جواب: چنانچه بدون اجازه صاحب حساب این کار صورت پذیرد تصرف در آن پول و سود حاصل حرام است.
٤ – دریافت جایزه در قبال خرید اوراق بانکی
سؤال:در بانکهاى پاکستان اوراق مخصوصى به نام «باند» فروخته مى شود. این اوراق حکم چک را داشته، و داراى قیمت ثابتى است. احیاناً طبق حسابى کهدارند، دولت مبلغى به نام انعام یا عنوان دیگرى به صاحبان آن مى پردازد. خریدن این اوراق، و قبول کردن انعام آن چه صورت دارد؟
جواب: با توجّه به این که این اوراق مطابق پولى که پرداخته اند در هر حال ارزش دارد، و جوائز طبق قراردادى انجام نمى گیرد، بلکه دولت از ناحیه خود مى پردازد، بنابراین خرید آن اوراق و دریافت جوایز مانعى ندارد.
٥ – تفاوت مراجع تقلید مسئولین و مشتریان موسسات بانکی
سؤال:نظر به این که شاغلین صندوق و ارباب رجوع آن، از مراجع مختلفى تقلید مى کنند، و فتاواى آیات عظام در خصوص سیستم بانکدارى مختلف است، تکلیف ما نسبت به مسائل شرعى و نظرات متنوّع مطرح شده چیست؟
جواب: گردانندگان صندوق موظّف هستند طبق فتاواى مرجع خود عمل کنند، و فحص و جستجو درباره این که ارباب رجوع از چه کسى تقلید مى کنند، بر آنها لازم نیست.
٦ – ماهیت پول و خرید و فروش آن
سؤال:از نظر حضرتعالی ماهیت پول امروزی چیست و خرید و فروش پول چه حکمی دارد؟
جواب: ماهیت پول های کاغذی یک ماهیت اعتباری است که به وسیله ی قدرت دولت ها حفاظت می شود و خرید و فروش دو ارز مختلف با هم اشکالی ندارد
٧ – فروش فیش واریزشده بانکها
سؤال:فردی برای دریافت گواهینامه یا چیزی شبیه به آن مبلغی را به حساب معرفی شده نزد بانک واریز میکند اما بدلیلی از ادامه کار مثلا گرفتن گواهینامه منصرف می شود آیا الان میتواند این فیشی که مبلغ آن واریز شده را به مبلغی بالاتر یا پایین تر از مبلغ مندرج در آن بفروشد ؟
جواب: در صورتی که بر خلاف مقررات نباشد اشکالی ندارد.
٨ – کار کردن در بانکی که عقود آن صوری است
سؤال:اینجانب مقلّد حضرتعالى بوده و در یکى از بانکها مشغول به کار هستم. متأسّفانه از سال 1373 به این طرف، ایجاد سیاست سود آورى بانک، و پرداخت تسهیلات به روش مانده، باعث گردید که چندان نظارتى بر عقود اسلامى انجام نگیرد. لذا برخى از عقدها، عمداً یا سهواً، با اطّلاع یا بدون اطّلاع، به صورت صورى انجام مى گیرد، و اثر وضعى این جریان در زندگى ما به وضوح آشکار گریده است. امروز که حقیر براى جنابعالى نامه مى نویسم یقین دارم که درآمد بانک مخلوطى از حرام و مباح است، و حقوق ما نیز مستقیماً از درآمد همین تسهیلات پرداخت مى شود. با توجّه به این که براى اینجانب هیچ چیز جز رضاى پروردگار مهمّ نیست، و حتّى در صورتى که گرفتن این حقوق کراهت داشته باشد، حاضر به ادامه کار نیستم، لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
اوّلا: آیا صحیح است که با این وضعیّت به کار در بانک ادامه دهم؟
ثانیاً: کار در مؤسّسات وابسته به بانک، که درآمد و هزینه آن از محلّ دیگرى تأمین مى شود، چه حکمى دارد؟
جواب: کار کردن در بخشى که سود را با عقود صورى مى گیرند، جایز نیست; ولى در بخشهاى دیگر اشکالى ندارد. و حقوقى که به شما مى دهند، اگر در مقابل کار حلال باشد و یقین به حرام بودن عین آن حقوق نداشته باشید، اشکالى ندارد.
٩ – حقوق کارمندان بانک
سؤال:در مورد حرام یا حلال بودن حقوق کارمندان بانک از حضرتعالى سؤالى پرسیده بودم، که در پاسخ مرقوم فرمودید: «بانک درآمدهاى مختلفى دارد،
اگر در قسمت درآمدهاى مشروع آن کار کنید اشکالى ندارد.» حال سؤال این است که:
اوّلا: آیا بانک هاى دولتى هم درآمد نامشروع دارند؟
ثانیاً: شخصی که در قسمت دریافت و پرداخت پول به مردم مشغول به کار است، آیا دستمزدی که می گیرد حلال است؟ (قابل توجه این که تمام درآمد های بانک، چه مشروع و چه نامشروع، از طریق تحویل داران وارد بانک می شود.)
جواب: همانطور که سابقاً هم اشاره کردیم در همه بانکها معمولا درآمدهاى مختلفى وجود دارد. اگر کار شما در آنجا کار حلالى باشد حقوقى که مى گیرید اشکالى ندارد، هر چند نمى دانید این حقوق از حلال است یا از حرام; به خاطر این که پولها را با هم مخلوط کرده اند. و در صورتى که واقعاً ندانید بانک درآمد حرامى دارد، همه را حمل بر صحّت کنید
