دخل و خرج خانوارها در سال ۹۸؛ افت رفاه ثروتمندان، ضریب جینی را کاهش داد؟

سال گذشته در حالی آغاز شد که نرخ تورم در مدار صعودی خود قرار داشت و حتی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ رکورد عجیبی برای نرخ تورم نقطه به نقطه به ثبت رسید. در این ماه، نرخ تورم نقطه به نقطه برای اولین بار بیش از ۵۲ درصد شد.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ ثبت نرخ تورم نقطه به نقطه ۵۲.۱ درصد در اردیبهشت ماه سال گذشته بیانگر آن بود که خانوار‌های کشور در اردیبهشت ماه سال گذشته به طور میانگین ۵۲.۱ درصد بیشتر از اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ برای خرید یک "مجموعه کالا و خدمات یکسان" هزینه کرده بودند.

به هر صورت، روند صعودی نرخ تورم تا شهریور ماه سال گذشته ادامه داشت و نرخ تورم در پایان نیمه اول سال گذشته به قله ۴۲.۷ درصد رسید. از مهرماه ۱۳۹۸، اما ترمز رشد شتابان نرخ تورم کشیده شد و روند نرخ تورم با تغییر جهت به سمت نزولی شدن حرکت کرد.

روند کاهشی نرخ تورم در حالی در مهر ماه ۱۳۹۸ آغاز شد که این نرخ هفده ماه متوالی صعودی بود. در نهایت در اسفندماه سال گذشته، نرخ تورم بعد از شش ماه کاهش به ۳۴.۸ درصد رسید.

در نگاه اول و با کاهش نرخ تورم در سال گذشته به این نتیجه می‌توان رسید که سطح رفاه مردم افزایش یافته و قدرت خرید بیشتر و سفره بزرگتر شده است؛ اما این مساله چقدر می‌توانست واقعیت داشته باشد؟

متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری در سال گذشته هم پای تورم رشد نکرد

برای بررسی پرسش بالا از گزارش دخل و خرج خانوار‌ها در سال ۱۳۹۸ که به تازگی توسط مرکز آمار ایران منتشر شده است استفاده خواهیم کرد.

روز گذشته، دوم تیرماه سال جاری مرکز آمار ایران گزارش دخل و خرج خانوار‌ها در سال ۱۳۹۸ را منتشر کرد؛ این گزارش نشان می‌داد یک خانوار شهری، متوسط در سال گذشته ۴۷.۷ میلیون تومان هزینه کرده است که این رقم در مقایسه با سال ۱۳۹۷ رشد ۲۰.۶ درصدی را نشان می‌داد. همچنین یک خانوار شهری به صورت متوسط در سال گذشته ۵۴.۱ میلیون تومان درآمد نیز داشته که این رقم نیز در مقایسه با سال گذشته رشد ۲۴.۴ درصدی داشته است.

نکته اول: در این گزارش متوسط درآمد یک خانوار شهری در سال گذشته در مقایسه با سال ۱۳۹۷ تنها ۲۴.۴ درصد رشد داشته است که این میزان رشد، همپای نرخ تورم ۳۴.۸ درصدی سال گذشته نیست؛ بنابراین، می‌توان استدلال کرد که رشد درآمد‌ها در سال گذشته برای یک خانوار شهری به گونه‌ای نبوده است که بتواند نرخ تورم را پوشش دهد و بنابراین باید قدرت خرید مردم کاهش یافته و سفره‌های مردم کوچکتر شده باشد.

نکته دوم در مورد گزارش دخل و خرج خانوار‌ها در سال ۱۳۹۸ این بود که همان گونه که عنوان شده، متوسط درآمد یک خانوار شهری ۵۴.۱ میلیون تومان و متوسط هزینه یک خانوار شهری ۴۷.۷ میلیون تومان بوده است. این بدان معناست که به صورت متوسط خانوار شهری توانسته است در سال گذشته ۶.۴ میلیون تومان (تفاوت متوسط درآمد و متوسط هزینه) پس انداز داشته باشد که این مسئله در نوع خود جای پرسش دارد و باید از خانوارهای ایرانی پرسید که آیا واقعا شما در سال گذشته پس اندازی داشتید؟

فاصله درآمدهای فقیر و غنی در سال گذشته چگونه شد؟

ضریب جینی از جمله شاخص هایی است که می توان با استفاده از آن وضعیت توزیع درآمد در یک جامعه را مورد سنجش قرار داد. عدد این شاخص بین صفر و یک است. هر چه این عدد به صفر نزدیک تر باشد به منزله توزیع کامل تر درآمدها در جامعه است و هر چه به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده آن است که شکاف درآمدی در جامعه تشدید شده است؛ به عبارت بهتر اگر همه افراد جامعه به اندازه هم درآمد داشته باشند، ضریب جینی معادل صفر و اگر تمام درآمدها تنها به یک نفر رسیده باشد ضریب جینی یک است که این بدترین حالت ممکن خواهد بود.

روز گذشته، در گزارش دخل و خرج خانوار‌ها در سال ۹۸ از ضریب جینی در این سال نیز رونمایی شد. مرکز آمار ایران اعلام کرد که ضریب جینی در سال ۱۳۹۸، ۰.۳۹۹۲ بوده است؛ حال آنکه ضریب جینی سال ۱۳۹۷، ۰.۴۰۹۳ گزارش شده بود. کاهش ضریب جینی بیانگر آن است که فاصله درآمدی فقیر و غنی در سال گذشته در مقایسه با سال ۱۳۹۷ کمتر شده است. به عبارت بهتر نابرابری در سطح اقتصاد ایران کاهش یافته است.

اما دلیل این کاهش نابرابری درآمدی چه بود؟

شاید دو دلیل عمده بتوان برای کاهش نابرابری درآمدی در سال گذشته یافت. اولین و عمده ترین دلیل این است که از آبان ماه سال گذشته و با افزایش قیمت بنزین، دولت شروع به توزیع یارانه ای به نام یارانه معیشتی نمود. یارانه ای که تنها به حدود شصت میلیون نفر از ایرانی ها تعلق گرفت. این موضوع باعث شد تا اندکی درآمدهای طبقات پایینی جامعه رشد کند.

دلیل دوم این بود که طبق گزارش های مرکز آمار ایران در سال گذشته، نرخ تورمی که به دهک های بالایی جامعه تحمیل شد، بیشتر از نرخ تورمی بود که به دهک های پایینی جامعه تحمیل شد.

جواد حسین زاده رئیس مرکز آمار ایران در این باره گفت: یکی از ارزیابی‌های اولیه این است که تورم دهک‌های بالای درآمدی در قیاس با تورم دهک‌های پایین درآمدی بالاتر بوده است. وی ادامه داد: ‌در سبد مصرفی دهک‌های بالای درآمدی خوراکی‌ها کمتر بوده و تمرکز آن روی اقلام غیرخوراکی و کالاهای سرمایه‌ای است.

شایان ذکر است، بنا بر گزارش‌ها در اسفندماه سال گذشته، تورم نقطه‌ای دهک اول، معادل ۱۹.۵ درصد و تورم نقطه‌ای دهک دهم، معادل ۲۴.۴ درصد بوده است. این اختلاف ۴.۹ درصدی بیانگر آن است که دهک بالای جامعه در مقایسه با دهک اول جامعه، برای تهیه سبد مصرفی با گرانی بیشتری مواجه بوده اند؛ بنابراین، شاید بتوان تنها ردپای دولت در افزایش سطح رفاه خانوار‌های فرودست جامعه در سال گذشته را در همان توزیع یارانه معیشتی دید که پس از گران شدن بنزین اتفاق افتاد. البته با نگاهی به روند ضریب جینی در سال‌های گذشته، پی خواهید برد که همین گام هم برای کاهش شکاف درآمدی عمیقی که در این سال‌ها ایجاد شده است، کافی نبوده، چون در سال‌های سکانداری دولت تدبیر و امید شکاف درآمدی آن قدر زیاد شده که این کاهش بسیار اندک در مقابل آن شکاف عمیق ناچیز است.

آمار‌های ارائه شده توسط مرکز آمار ایران پیرامون ضریب جینی نشان می‌دهد، شکاف درآمدی در دوران دولت تدبیر و امید یعنی بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ مدام بیشتر شده است.

مطابق با آنچه از نمودار زیر نمایان است هنگامی که دولت تدبیر و امید سکان هدایت قوه مجریه را بر عهده گرفت (۱۳۹۲) ضریب جینی کل کشور در حدود ۰.۳۶۵۰ بود. این ضریب در سال ۱۳۹۷ به ۰.۴۰۹۳ افزایش یافت.

روند افزایشی ضریب جینی و رشد آن، حکایت از عمیق‌تر شدن شکاف درآمدی در جامعه دارد و نشان می‌دهد که در دولت تدبیر و امید فقرا فقیرتر و پولدار‌ها پولدارتر شده اند.

علاوه بر این، باید گفت که طبق ماده ۳ قانون برنامه ششم توسعه ضریب جینی باید در پایان سال ۱۴۰۰ به ۰.۳۴ برسد، اما همان گونه که ملاحظه می‌شود، این ضریب فاصله بسیاری با هدف تعیین شده دارد و در سال ۱۳۹۸ به ۰.۳۹۹۲ رسیده است.

به هر صورت، در مجموع گزارش دخل و خرج خانوار‌ها در سال ۱۳۹۸ نشان نمی‌دهد، قدرت خرید مردم افزایش پیدا کرده باشد و همچنین این گزارش هر چند ضریب جینی را در مقایسه با سال ۱۳۹۷ کمتر گزارش کرده است، مقایسه این ضریب با سال ۱۳۹۲ بیانگر آن است که شکاف عمیق درآمدی ایجاد شده بین فقیر و غنی با این کاهش‌های اندک جبران نخواهد شد و این ضریب با هدف تعیین شده در قانون برنامه ششم توسعه فاصله بسیاری دارد.