۱۴۰۱، اولین سال قرن پانزدهم هجری شمسی به ویژه نیمه دومش، آن قدر حادثه و رویداد داشت که گزینش رویدادهای طول سال، به سادگی امکان‌پذیر نیست. با این حال تلاش شده خبرسازترین رویدادهای این سال در حوزه سیاسی در این مجموعه گردآوری شود.
سلام فرمانده، سوژه بحث
وقتی چند روز مانده به آغاز سال ۱۴۰۱ مصادف با نیمه شعبان، تصاویر سرود دسته جمعی کودکانی در مسجد مقدس جمکران با یک مداح گیلانی پخش شد، شاید کمتر کسی فکر می‌کرد همین سرود از یک سو در نقاط مختلف دنیا بازخوانی شود و از سوی دیگر در داخل کشور، سوژه بحث گسترده در فضای مجازی و حقیقی شود.آهنگ و شعر جذاب سرود برای کودکان و پخش آن در صداوسیما به آن شهرت زیادی بخشید و در کشورهای مرتبط با ایران با زبان‌های دیگر هم اجرا شد. بحث اصلی درباره این سرود بعد از آن رخ داد که ۵ خرداد در ورزشگاه صدهزار نفری آزادی، تجمعی با حضور کودکان و والدین آنها برای همخوانی این سرود با تبلیغات شهری و تلویزیونی برگزار شد.
مروری بر مهم‌ترین اتفاقات سال ۱۴۰۱/ عجب سالی از سر گذراندیم!
درگذشت چهره امنیتی جمهوری اسلامی
نخستین روز سال، واپسین روز حیات آیت‌الله «محمد محمدی‌نیک» مشهور به ری‌شهری از چهره‌های موثر دهه اول انقلاب بود؛ شخصیتی فعال که به نظر، اسرار زیادی را همراه خود برد. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب چند شهر شد و پیگیر پرونده‌های پیچیده دهه ۶۰ از قطب‌زاده تا آیت‌الله شریعتمداری بود. تاسیس وزارت اطلاعات اقدام مهم ری‌شهری بود و تا پایان حیات امام خمینی(ره) سکان آن را برعهده داشت. او به ویژه در پرونده سید مهدی هاشمی نقش فعال داشت؛ اما دو دهه پایانی عمرش علاوه بر تولیت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به فعالیت‌های علمی در دارالحدیث گذشت. رهبر انقلاب در پیام تسلیت فوت او، سلامت نفس آیت‌الله را ستود و به تنوع عرصه‌های مجاهدت این عالم ربانی اشاره کرد.
منع پرحاشیه حضور زنان در بازی ایران و لبنان
عصر روز سه‌شنبه ۹ فروردین، تعداد زیادی از زنان که از سایت فدراسیون فوتبال به طور قانونی برای تماشای بازی ایران و لبنان بلیت خریده بودند، اجازه ورود به ورزشگاه را نیافتند و به تجمع و سر دادن شعار در بیرون از ورزشگاه «امام رضا» در مشهد پرداختند و تصاویری از برخورد با برخی زنان با اسپری فلفل نیز منتشر شد. گرچه بازی‌های زیادی بدون حضور زنان برگزار شده بود، این که ممنوعیت بعد از فروش بلیت انجام شده و بعد هم برخورد شدید با زنان، موضوع را حاد کرد. در ادامه رئیس جمهور وزیر کشور را مامور بررسی حادثه کرد.
حمله تروریستی به ۳ روحانی در صحن حرم امام رضا(ع)
عصر ۱۶ فروردین، سوم رمضان در صحن پیامبر اعظم حرم امام رضا(ع) فردی با چاقو به سه روحانی حمله‌ور شد. یکی از مضروبان به نام حجت‌الاسلام اصلانی در همان جا به شهادت رسید و دو تن دیگر به شدت زخمی شدند: حجت الاسلام پاکدامن نجات یافت و حجت الاسلام دارایی هم بعد از دو روز به شهادت رسید. بعدا مشخص شد این سه تن از طلاب فعال جهادی بوده‌اند و ضارب آنها که با کمک مردم دستگیر شد، عبداللطیف مرادی، جوان ۲۱ ساله ازبک تبار افغانستانی با افکار تکفیری بود.
نیمه اردیبهشت، کاهش کووید بعد از ۲۶ ماه
بعد از چند نوبت واکسیناسیون گسترده بیماری کووید ۱۹ در سال ۱۴۰۰ و طی چند پیک کرونا و سویه‌های دلتا، آلفا و اومیکرون، از اواسط اردیبهشت ماه، کشور روزهایی را تجربه کرد که برخلاف گذشته با فوتی صفر یا انگشت شمار در اثر کرونا همراه بود. این در حالی بود که این ویروس همچنان در برخی کشورها قربانیان سه رقمی می‌گرفت. به این ترتیب، کرونا که ظهور آن در ایران از اول اسفند ۹۸ آغاز شده بود، بعد از ۲۶ ماه به تدریج به پایان رسید و مردم کم‌کم ماسک‌ها را کنار گذاشتند و نفسی با آرامش و بدون ترس از ویروس ریز دردسرساز تجربه کردند.
آغاز جراحی اقتصادی، پایان دلار ۴۲۰۰ تومانی
حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی در بودجه سال ۱۴۰۱ تصویب شده بود و از نیمه دوم سال ۱۴۰۰، مسئولان دولت با اشاره به رانت‌آفرین بودن دلار ۴۲۰۰ تومانی، بر لزوم حذف این ارز تاکید داشتند. دلار ۴۲۰۰ تومانی، تدبیری بود که از فروردین سال ۹۷، دولت روحانی برای جلوگیری از افزایش کالاهای مهم با افزایش قیمت دلار (به دلیل خروج آمریکا از برجام) اتخاذ کرده بود. این یارانه که ابتدا برای چند ده قلم بود، به تدریج کمتر و در نهایت محدود به واردات خوراک دام، دارو و گندم شد؛ اما گزارش‌های زیادی از سوءاستفاده برخی واردکنندگان از این رویه موجب حذف این ارز گردید تا یارانه به جای واردکنندگان، مستقیم به خود مردم داده شود. سرانجام ۲۲ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ قیمت‌های جدید چند کالا نظیر مرغ، تخم‌مرغ، روغن و لبنیات اعلام شد؛ قیمت‌هایی که بعضاً دو تا ۴ برابر افزایش داشت؛ اما قبل از این افزایش قیمت، دولت یارانه ۴۵۵۰۰ تومانی به ازای هر نفر را به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان افزایش داد و رقم جدید را در حساب سرپرستان خانوار واریز کرد؛ عملیاتی که جراحی اقتصادی نام گرفت. با این اقدام، اعتراضات پراکنده‌ای در برخی نقاط کشور انجام شد، اما اقدامات تبیینی و ارائه یارانه نقدی مانع گسترش اعتراضات شد.
ترور سرهنگ صیاد خدایی در «مجاهدین اسلام»
ساعت ۱۶ اول خرداد ماه، در حوالی خیابان مجاهدین اسلام تهران، دو موتور سوار با شلیک ۵ گلوله حسن صیاد خدایی را هنگام ورود به منزل، ترور کردند و به شهادت رساندند. سرهنگ صیاد خدایی عضو نیروی قدس سپاه و از مدافعان حرم بود. با وجود آنکه شهریور ماه اخباری از دستگیری برخی عوامل ترور این شهید منتشر شد، چیزی درباره هویت عوامل ترور و محکومیت آنها اعلام نشده است.
فروپاشی متروپل، نماد فساد
ظهر روز ۲ خرداد، بخشی از برج متروپل در خیابان امیری آبادان فرو ریخت؛ قسمتی از پروژه برج‌های دوقلوی هلدینگ عبدالباقی که تبلیغات گسترده ای درباره آن شده بود و قرار بود با دو پل شیشه‌ای در طبقات سوم و ششم به یکدیگر متصل شوند. بعدا در دو زمان دیگر، بخشهای دیگر برج هم فرو ریخت و مجموعا این حادثه ۴۳ فوتی و ۳۷ نفر مصدوم داشت.
این برج‌ها توسط هلدینگ عبدالباقی که یک شرکت خانوادگی انبوه‌سازی در آبادان است، ساخته شده بود. ظهر همان روز رسانه‌ها به نقل از دادستان آبادان، از بازداشت حسین عبدالباقی، مدیر عامل این هلدینگ خبر دادند. اما کمی بعد مشخص شد این شخص نیز در زمان حادثه در برج بوده و درگذشته است؛ با این حال به دلیل خبر نادرست اولیه و بی‌اعتمادی افکار عمومی، تا مدت‌ها بسیاری تصور می‌کردند مالک متروپل زنده است و فرار کرده است.
فروپاشی متروپل به رغم شعارها و تبلیغات گسترده، ناشی از شکست سازه‌ای به خاطر نقض ضوابط فنی و استانداردها بود و نمادی از فساد و ناکارآمدی در کشور به شمار می‌رفت. با بروز این حادثه، تجمعاتی از بازماندگان حادثه و مردم آبادان هم شکل گرفت که چندان ادامه نیافت.
نیمه خرداد، خداحافظ دعایی
عصر ۱۵ خرداد، حجت‌الاسلام سید محمود دعایی، سرپرست موسسه اطلاعات در ۸۱ سالگی درگذشت. دعایی عضو مجمع روحانیون مبارز، نماینده شش دوره مجلس و یکی از همراهان امام خمینی در دوران تبعید در نجف بود؛ اما اعتدال و میانه‌روی و رفاقت با جریان‌های مختلف بود؛ همین باعث شد در تشییع و مراسم او چهره‌های مختلف کنار هم در فقدان او سوگواری کنند و برخی عکس‌ها هم ثبت شد، از جمله حسین شریعتمداری و سید محمد خاتمی در یک قاب!
مروری بر مهم‌ترین اتفاقات سال ۱۴۰۱/ عجب سالی از سر گذراندیم!
وزیر جوان، اولین استعفای کابینه رئیسی
۲۴ خرداد ماه بعد از یکی دوبار خبر و تکذیب، حجت‌الله عبدالملکی استعفای خود را به دلیل آنچه افزایش هماهنگی در دولت عنوان کرد، از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تقدیم رئیس جمهوری کرد. این وزیر ۴۱ ساله به دلیل برخی توئیت‌ها و موضعگیری‌ها در فضای مجازی مورد توجه بود، از جمله سخن از امکان تولید شغل با یک میلیون تومان یا ادعای تولید «لامبورگینی ایرانی» توسط چند جوان در یک برنامه تلویزیونی. یکی از اقدامات خبرساز او، افزایش ۵۷ درصدی حقوق کارگران در سال ۱۴۰۱ بود؛ موضوعی که کارگران را خوشحال کرد، اما برخی معتقد بودند به دلیل فشار بر کارفرمایان موجب کاهش اشتغال خواهدشد. عبدالملکی آبان ۱۴۰۱، جانشین سعید محمد شد؛ فرمانده پیشین قرارگاه خاتم و نامزد تاییدنشده انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ که در یک سال اول دولت سیزدهم دبیر شورای عالی مناطق آزاد بود، اما مهر ۱۴۰۱ بعد از یک سال از این سمت کنار گذاشته شد. بعد از عبدالملکی، دکتر زاهدی‌وفا استاد او در دانشگاه امام صادق(ع) به دلیل آنچه برخی نمایندگان ثروت زیاد او عنوان می‌کردند، از گرفتن رای اعتماد بازماند و بعد از ۴ ماه صولت مرتضوی، معاون اجرایی رئیس جمهور سکان این وزارتخانه را به دست گرفت.
تغییر رئیس سازمان اطلاعات سپاه بعداز ۱۳ سال
سوم تیر ماه حجت‌الاسلام حسین طائب، بعد از ۱۳ سال ریاست سازمان اطلاعات سپاه، جای خود را به سردار محمد کاظمی، مشهور به «حاج کاظم» داد که پیشتر رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران بود. سازمان‌های اطلاعاتی مسئول رصد اطلاعات در کشور هستند و برای جلوگیری از نفوذ و فساد اعضای آنها، بخش حفاظت اطلاعات تعبیه شده که موضوع رصد آن، خود اعضای این نهاد و سازمان اطلاعاتی آن است. پیش از آن هم در مقاطعی شایعاتی درباره تغییر فرمانده اطلاعات سپاه مطرح بود که محقق نشد.
مهمونی ده کیلومتری
در آستانه عید غدیر، شهرداری تهران خبر از برگزاری جشن غدیر با عنوان «مهمونی ده کیلومتری» داد؛ جشنی در خیابان ولی عصر از تقاطع انقلاب تا چهارراه پارک وی. ستاد مردمی این جشن از آماده شدن ۲ میلیون غذا و میان‌وعده، ۱۱۰ هزار اسباب بازی برای کودکان، ۴۰ مجموعه شهربازی و حضور ۱۵۰ گروه سرود در این مسیر ۱۰ کیلومتری خبر داد. از جهاتی این مراسم تازه، شبیه پیاده‌روی اربعین و موکب‌های آن بود، با این تفاوت که به جای عزا در شادی انجام می‌شد. عصر روز عید مردم زیادی با فرزندانشان در برنامه شرکت کردند و یک جشن کم‌سابقه جمعی برگزار شد و بسیاری بر لزوم چنین برنامه‌هایی برای خلق شادی تاکید کردند.
سپیده رشنو، تنش بر سر حجاب در اتوبوس
۲۵ تیرماه، ویدئویی از درگیری دو زن در اتوبوس، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد: یک زن چادری به زنی بی‌حجاب تذکر داده و تهدید به ارسال فیلمش به سپاه می‌کند؛ طرف مقابل تهدید به ارسال فیلمش به مسیح علی‌نژاد می‌کند و در ادامه مسافران زن چادری را از اتوبوس بیرون می‌رانند. در پی بازتاب گسترده این ویدئو، خبرگزاری فارس از بازداشت زنی که عامل درگیری بوده خبر داد که بعدا مشخص شد سپیده رشنو نام دارد. چند روز بعد، فیلمی از خانم رشنو منتشر شد که به نوعی از ارسال فیلم برای علی‌نژاد ابراز پشیمانی می‌کرد. با این حال چهره تکیده او، بازتابی منفی در افکار عمومی یافت و رشنو بعد از حدود دو هفته با قرار وثیقه آزاد شد.
پرتاب ماهواره ایرانی خیام
صبح ۱۸ مرداد، ماهواره «خیام» از ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان، توسط ماهواره بر سایوز به فضا پرتاب شد. مالکیت این ماهواره ایرانی که در همکاری مشترک با روسیه ساخته شده، در اختیار سازمان فضایی ایران است؛ خیام از نوع سنجشی، دارای دقت بالای تصویربرداری از سطح زمین با وضوح یک متر است. پرتاب این ماهواره در حالی بود که دولت قبل به دلیل اولویت ندادن به پروژه‌های فضایی و کاهش فعالیت سازمان فضایی ایران مورد انتقاد بود.
اربعین پرازدحام
بعد از دو سال درگیری با کرونا، طبیعی بود که علاقمندان زیارت و پیاده روی اربعین، در سال ۱۴۰۱ بیشتر عازم سفر عتبات شوند. دولت و ستاد اربعین هم تمهیدات گسترده ای برای زائران فراهم کردند، از امکان دریافت وام تا صدور سریع گذرنامه‌های تک برگی ویژه اربعین. با این حساب مجید میراحمدی، معاون وزیر کشور مرداد ماه از پیش بینی حضور ۵ میلیون ایرانی در اربعین خبر داد. با این همه، ازدحام شدیدی ابتدا در صف دریافت گذرنامه و بعدا در مرزهای زمینی رخ داد و کار به جایی رسید که دولت عراق به دلیل ازدحام شدید، مرزهای خود را به روی ایرانیان بست. در این شرایط تصاویری هم از وضع نامناسب اسکان زائران در عراق در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این بار صداوسیما برخلاف رویه قبلی از مردم خواست با توجه به کمبود امکانات در عراق، به این کشور سفر نکنند یا سریع‌تر برگردند.
مرگ مهسا امینی، فوران خشم و ناآرامی
روز ۲۲ شهریور ماه مهسا امینی، دختر کرد سقزی ۲۲ ساله که به همراه خانواده به تهران آمده بود، توسط گشت ارشاد جلب و به کلاس توجیهی فرستاده شد، اما طبق اطلاعیه پلیس، «ناگهان دچار عارضه قلبی» و به بیمارستان کسری منتقل شد. همان زمان خبر و تصویر به کما رفتن او منتشر شد، اما مهسا امینی، ۲۵ شهریور جان باخت. ابتدا برخی شایعات درباره ضرب و شتم این دختر منتشر شده بود، چیزی که پلیس رد کرد. صداوسیما هم دقایقی از فیلم حضور مهسا در کلاس و زمانی که ناگهان روی زمین می‌افتد، منتشر کرد. بعدا ادعا شد مهسا امینی دارای نارسایی قلبی بوده، موضوعی که از سوی خانواده رد شد. وقتی مدارکی از سوابق پزشکی او منتشر شد، وکیل او اعلام کرد مرگ او نمی‌تواند ارتباطی با عمل جراحی که ۱۵ سال پیش انجام شده داشته باشد. پزشکی قانونی هم اعلام کرد «هیچ‌گونه آثاری از خونریزی، له‌شدگی یا پاره‌شدگی در احشای داخلی بدن مشاهده نشده است.» اما همه این موارد نمی‌توانست چیزی از خشم مردم کم کند؛ به ویژه که افکار عمومی منتقد فعالیت گشت ارشاد، اساساً جلب یک دختر بابت حجاب را برنمی‌تافت و حالا مرگ یک دختر در این فرایند، خشمی عمومی در کشور ایجاد کرده بود.
کلید خوردن اعتراضات خیابانی، زن زندگی آزادی
با انتشار خبر فوت مهسا امینی، مقابل بیمارستان کسری تجمع اعتراضی برگزار شد. بامداد ۲۶ شهریور پیکر خانم امینی به زادگاهش منتقل شد و در سقز با حضور شماری از مردم به خاک سپرده شد؛ در این مراسم بود که علاوه بر فضای اعتراضی، شعار «زن، زندگی، آزادی» سر داده شد. سه روز بعد نیلوفر حامدی، خبرنگار روزنامه شرق و الهه محمدی، خبرنگار روزنامه هم میهن که گزارش‌هایی درباره مهسا امینی و خاکسپاری او نگاشته بودند، بازداشت شدند. در این فضا شبکه‌های اجتماعی و برخی شبکه‌های فارسی زبان نیز به خشم عمومی دامن زدند و موجی از اعتراض در کشور شکل گرفت؛ اعتراضاتی که ابتدا از سقز و سنندج آغاز شد، بعد به دانشگاه‌ها رسید و دیگر مراکز و خیابان‌های شهرهای مختلف کشور را هم فرا گرفت. محتوای شعارها هم از موضوع حجاب و گشت ارشاد به مقابله با نظام کشیده شد و با اغتشاش، آتش زدن برخی اماکن و درگیری همراه شد.
محدودیت اینترنت، فیلترینگ واتس اپ و اینستاگرام
همزمان با پایان شهریور ماه، اینستاگرام و واتس‌اپ، دو شبکه اجتماعی پرطرفدار در ایران فیلتر شد. کشف حجاب بازیگران زن، چیدن موها، آتش زدن تصاویر و نمادهای منتسب به حکومت، پیام سلبریتی‌های خارجی، خودداری ورزشکاران از شادی و خواندن سرود ملی، هک برخی سایت‌های دولتی و تولید و انتشار کلیپ و آهنگ از جمله ویژگی‌های این جریان بود که باعث می‌شد مدام محتوای رسانه‌ای تولید و در سطح گسترده بازنشر و گروه زیادی را همراه کند. علاوه بر شبکه‌های اجتماعی، سه شبکه تلویزیونی ایران اینترنشنال، بی بی سی و من وتو، پوشش لحظه به لحظه به ناآرامی‌ها می‌دادند.
سفر رئیسی به نیویورک همزمان با التهابات
درست در اولین روزهای ناآرامی در ایران بعد از درگذشت مهسا امینی، نخستین حضور سید ابراهیم رئیسی، در قامت رئیس جمهوری در نیویورک رقم خورد و طبعا همزمان با این سفر برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل، اپوزیسون تلاش کردند علاوه بر تبلیغات منفی گسترده، حاشیه‌های زیادی برای این سفر ایجاد کنند و تدارک گسترده‌ای برای تجمعات اعتراضی همزمان با سخنرانی او دیدند. با این حال سخنرانی و سفر او بدون مشکل جدی انجام شد و وی در سازمان ملل با نشان دادن تصویر سردار سلیمانی، به اقدام آمریکا در ترور این شهید اشاره کرد. او همچنین با امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا، رئیس جمهوری بولیوی، نخست وزیر پاکستان، رئیس جمهوری سوئیس و نخست وزیر عراق دیدار کرد.
زاهدان و جمعه‌ای خون بار
با وجود گستردگی ناآرامی‌های بعد از فوت مهسا امینی، در استان سیستان و بلوچستان خبر چندانی نبود. اما بعد از شایعه تعرض فرمانده انتظامی چابهار به یک دختر ۱۵ ساله بلوچ و بیانیه یک مولوی در راسک، ابتدا تجمعی اعتراضی در چابهار انجام شد و سپس ۸ مهر ماه، زاهدان صحنه اعتراض شد. در این روز بعد از نماز جمعه به امامت مولوی عبدالحمید که او نیز خواستار رسیدگی به پرونده دختر بلوچ شده بود، شماری از نمازگزاران معترض به سردادن شعار پرداخته و عده‌ای که یکی دو مسلح هم بینشان بود، به ساختمان کلانتری ۱۶ زاهدان حمله کردند. در مقابل نیروهای کلانتری هم به مهاجمان تیراندازی کردند و درگیری نه تنها در این ساختمان ادامه یافت، بلکه مهاجمان چندین مغازه اطراف را هم به آتش کشیدند. در نهایت ۶ نفر از حافظان امنیت از جمله سردار هاشمی، معاون اطلاعات سپاه استان به شهادت رسیدند و طبق اعلام شورای تامین، ۳۵ نفر شامل برخی نمازگزاران در مصلی، جان‌باختگان در اطراف کلانتری، افراد مسلح و همچنین شهروندان بی گناه کشته شدند؛ البته منابع محلی و غیررسمی، تعداد کشته‌ها در این روز را حدود ۱۰۰ تن اعلام کردند؛ چند روز بعد در خاش هم شبیه همین حادثه با حمله به یک پاسگاه انتظامی تکرار شد. این حوادث زمینه ساز تداوم اعتراضات مردم زاهدان در هفته‌های بعد، پس از نماز جمعه شد.
در نهایت ۲۳ آبان ماه حجت الاسلام حاج علی اکبری، نماینده ویژه رهبری برای دلجویی از مردم به استان سیستان و بلوچستان سفر کرد. در این سفر علاوه بر انجام دیداری بین او و مولوی عبدالحمید، حاج علی اکبری اعلام کرد افراد بیگناهی که در شهر زاهدان و خاش کشته شدند، شهید محسوب می‌شوند، تعداد زیادی از بازداشت شدگان آزاد شدند و کسانی که جراحات سنگین داشتند، علاوه بر رسیدگی جانباز محسوب می‌شوند.
تنش در دانشگاه شریف
در پی درگذشت مهسا امینی، بسیاری از دانشجویان اعتصاب و از حضور در کلاس‌ها خودداری کردند و تجمعات پراکنده‌ای هم در دانشگاه‌ها در جریان بود. بعدازظهر یکشنبه ۱۰ مهر، در تجمعی نه چندان پرتعداد در دانشگاه صنعتی شریف، کار به فحاشی و زد و خورد میان دانشجویان کشید و ناگهان شبکه‌های اجتماعی پر شد از شایعه حمله به دانشگاه شریف. این اخبار فضا را ملتهب کرد و خانواده برخی دانشجویان با نگرانی به سوی دانشگاه شتافتند. زلفی‌گل، وزیر علوم هم به این دانشگاه رفت و مورد اعتراض دانشجویان قرار گرفت. در نهایت با فشار استادان و پیگیری وزارت علوم، اکثر دانشجویان بازداشت شده آزاد شدند.
شایعات فوت، از نیکا شاکرمی تا دختر اردبیلی
۲۰ مهر ماه شایعاتی درباره فوت یک دختر اردبیلی در اثر ضربات نیروهای امنیتی در مدرسه شاهد این شهر مطرح شد. اندکی بعد مشخص شد برخی دانش‌آموزان در تجمع شعارهای اعتراضی داده اند؛ اما شایعه فوت یک دختر دانش آموز نادرست بوده و دختری به نام «اسرا پناهی» در مدرسه دیگری تحصیل می‌کرده و فوتش ارتباطی با این حوادث نداشته است. علاوه بر موضوع دختر اردبیلی، شایعات متعدد دیگری درباره کشته شدن افرادی چون نیکا شاکرمی، سارینا اسماعیل‌زاده، حدیث نجفی، بهنام لایق و.. مطرح شد و در حالی که رسانه‌های فارسی زبان از کشته شدن این افراد در درگیری با نیروهای امنیتی خبر می‌دادند، صداوسیما و رسانه‌های رسمی روایت‌های مبتنی بر استنادات پزشکی و قضایی را منتشر می‌کردند. با این همه به واسطه انتشار ویروسی روایت‌های دروغین و بازتاب آنها توسط برخی سلبریتی‌ها، متأسفانه روایت جامعی از رخدادها در ذهن افکار عمومی شکل نمی‌گرفت و همین موضوع به خشم دامن می‌زد.
آتش در اوین
شامگاه ۲۳ مهر ماه، اخبار و فیلم‌هایی از آتش سوزی در زندان اوین منتشر شد؛ این در حالی بود که شماری از افرادی که در میانه ناآرامی‌ها بازداشت شده بودند، در این زندان بودند و این موجب نگرانی خانواده آنها می‌شد. از سوی دیگر برخی احتمالات درباره شورش زندانیان داده می‌شد. در نهایت قوه قضائیه اعلام کرد حادثه در پی قصد تعدادی از زندانیان جرایم خشن برای فرار و درگیری آنها رخ داده و منجر به آتش گرفتن کارگاه خیاطی زندان شده است. در این حادثه جمعا ۸ نفر از زندانیان درگذشتند و قریب ۶۰ تن نیز مجروح شدند.
حمله به شاهچراغ در میانه آشوب
عصر ۴ آبان ماه، در میانه اخبار تلخ، ناگهان خبر رسید به حرم شاهچراغ در شیراز حمله مسلحانه شده است؛ انتشار فیلم‌ها از این حمله که جوانی به سادگی با کلاشینکف وارد شبستان حرم شده و زائران دور ضریح را به گلوله می‌بندد، شگفتی را بیشتر کرد. در این حمله ۱۳ تن شهید و ۲۰ تن مجروح شدند؛ از جمله پدر و مادر و یک پسر از خانواده «سرایداران» شهید شدند و پسر دیگرشان آرتین به شدت مجروح شد و مورد توجه قرار گرفت.
ساعاتی پس از حمله، داعش با صدور بیانیه‌ای مسئولیت آن را پذیرفت، اما روشن بود فضای ناامنی زمینه ساز این حمله شده بود. با اعلام این خبر، علاوه بر پیام‌های تسلیت مقامات و چهره‌های سیاسی، بسیاری معترضان را به دلیل ناامن کردن فضا، در این حمله مقصر اعلام کردند. با شدت گرفتن این اتهام، برخی کاربران معارض در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مخالف نظام، حمله شاهچراغ را به نظام نسبت دادند. این در حالی بود که علاوه بر بیانیه داعش، فیلم بیعت و آماده شدن عضو داعش برای حمله نیز منتشر شد.
قتل «آرمان عزیز» در اکباتان
یکی از محلات فعال در ناآرامی‌ها، شهرک اکباتان در غرب تهران بود که شب‌ها در آن مدام شعار داده می‌شد. شامگاه ۴ آبان، آرمان علی‌وردی، طلبه بسیجی محله شهران که برای ماموریت به این منطقه اعزام شده بود، در کمین چند اغتشاشگر افتاده و با ضربات متعدد زخمی می شود. آنها پیکر نیمه جان این جوان ۲۱ ساله را در خیابان رها کردند که ساعاتی بعد توسط دیگر بسیجیان پیدا و به بیمارستان منتقل می‌شود، اما بر اثر شدت جراحات ۶ آبان جان می‌سپارد. چند روز بعد، رهبر انقلاب به نام این شهید اشاره کرده و می‌گویند: «آن طلبه جوان و متدین و حزب‌اللهی، آرمان عزیز که در تهران زیر شکنجه به شهادت رسید و پیکر او را در خیابان رها کردند، چه گناهی کرده بود؟» بعد از چند روز افرادی متهم به شکنجه و قتل شهید علی‌وردی دستگیر شدند و اعترافاتی از آنها پخش شد.
چهلم در کرج و قتلی منجر به دو اعدام
بهانه بسیاری از تجمعات اعتراضی، مراسم سوم، هفتم یا چهلم کشته‌شدگان بود. پنجشنبه ۱۲ آبان هم فراخوانی برای مراسم چهلم حدیث نجفی اعلام شد که در بهشت سکینه کرج به خاک سپرده شده بود. جمعیت معترض در آزادراه کرج-قزوین حرکت و آن را مسدود کردند و در مقابل نیروهای انتظامی و بسیج به مقابله با آنها پرداختند. علاوه بر انتشار تصاویری از حمله به یک خودرو پلیس، بعدا تصاویری از حمله به یک بسیجی منتشر شد: روح الله عجمیان، از بسیجیان کمالشهر کرج که با ضربات چاقو به شهادت رسید. تعدادی بابت ایفای نقش در قتل این بسیجی، اما با اتهام افساد فی الارض در دادگاه انقلاب اسلامی کرج محاکمه شدند؛ دو تن از این افراد محمدمهدی کرمی و سید محمد حسینی بودند که ۱۷ دی ماه اعدام شدند. اعدام این دو جوان نیز بازتاب گسترده‌ای داشت و با مخالفت معترضان روبرو شد.
۱۳ آبان، تجمعی سرشار از مطالبه
بعد از ناآرامی‌های رخ داده در جنبش «مهسا»، دو، سه تجمع به سبک تجمعات سال‌های ۷۸ و ۸۸ با هدف پایان دادن به ناآرامی‌ها برگزار شد، اما این تجمعات در طرفداری از نظام، به پای تجمع گسترده و بی‌سابقه نهم دی ماه نمی‌رسید. به علاوه مدل تجمعات اعتراضی ۱۴۰۱ که نقطه‌ای و کوتاه با بازتاب زیاد رسانه‌ای بود، با شیوه سال ۸۸ کاملاً متفاوت بود. عصبانیت از حمله شاهچراغ و ماجرای کرج، باعث شد تجمع ۱۳ آبان که همواره در سالگرد تسخیر سفارت آمریکا برگزار می شد، این بار با جمعیتی فزاینده‌تر و پرشورتر و با مطالبه پایان‌بخشی به ناآرامی‌ها برگزار شود.
۲۶ آبان، کیان پیرفلک
در آبان ماه، فراخوان‌های تجمع و اعتراض در شهرها و محلات مختلف ادامه داشت. بعد از آن که ۵ آبان حدود ۷ نفر در مهاباد کشته شدند، شامگاه ۲۵ آبان اتفاق عجیبی در ایذه افتاد. در حالی که فراخوانی برای تجمع داده شده بود، خودروی حامل یک خانواده ایذه‌ای مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کودکی ۹ ساله به نام کیان پیرفلک کشته و پدرش به شدت مجروح شد. علاوه بر این، تعداد دیگری نیز در تجمعات این شهر کشته شدند. فوت این کودک، به ویژه با انتشار ویدئویی از او، طبعا بازتاب زیادی داشت و در حالی که صداوسیما تروریست‌های ضدانقلاب را عامل قتل کیان خواند، مادر او مدعی بود ماموران به خودرو آنها شلیک کرده‌اند. مدتی بعد چند تن دستگیر شدند که گفته شد آنها به خودروی خانواده پیرفلک تیراندازی کرده‌اند.
رستم قاسمی، بیست روز از استعفا تا فوت
رستم قاسمی، از سرداران سپاه، فرمانده قرارگاه خاتم الانبیا و وزیر نفت دولت دوم احمدی‌نژاد، در دولت رئیسی وزیر راه و شهرسازی شد. علاوه بر نقدها به قاسمی در زمینه اجرای وعده چهار میلیون مسکن، بازداشت محمدقاسم مکارم، بازرس ویژه و مشاور او، قاسمی را زیر سوال برد. کمی بعد در میانه اعتراضات، تصاویری خاص از قاسمی با همسرش در خارج کشور منتشر شد که بازتاب گسترده داشت. اندکی بعد در اول آذر ماه رستم قاسمی از وزارت استعفا داد و تنها ۲۰ روز بعد درگذشت.
جام جهانی فوتبال، زیر سایه دلخوری‌ها
جام جهانی ۲۰۲۲ فوتبال قطر از ۲۹ آبان آغاز شد و تیم ملی ایران نیز هم گروه سه تیم انگلیس، ولز و آمریکا بود و این بازی‌ها نیز تا حدی تحت‌الشعاع ناآرامی‌ها قرار گرفت. ۳۰ آبان اولین بازی تیم ملی فوتبال ایران با انگلیس بود. در این بازی اعضای تیم از همخوانی سرود ملی خودداری کردند و بازی با نتیجه ۶ بر ۲ به زیان ایران رقم خورد. علاوه بر تاثیر منفی این باخت بر روحیه مردم، رخداد عجیب این بود که گروهی از هموطنان به رغم باخت ایران به شادی پرداختند. ۴ آذر ایران بازی با ولز را برد و فضا متفاوت شد و البته در آخرین بازی نتیجه را به آمریکا واگذار کرد و از جام حذف شد. تلاش‌های زیادی برای تبلیغات ضد جمهوری اسلامی در بخش تماشاگران انجام شده بود که با همکاری دولت قطر و مقامات فیفا جلوی آنها گرفته شد.
رئیس جمهور در کردستان
با وجود آن که بخش زیادی از ناآرامی‌ها و درگیری‌ها در مناطق کردنشین رخ داد، ۱۱ آذر ماه سید ابراهیم رئیسی به کردستان سفر کرد و در شهر و بازار سنندج به گفت و گو با مردم پرداخت که نشان از آرام‌تر شدن فضا داشت. البته از حواشی این سفر، تحت فشار قرار دادن کاسبی بود که در مغازه خود با رئیس جمهور خوش و بش کرده بود، به حدی که او با کلیپی از احوالپرسی ساده و تعارف شکلات به رئیسی عذرخواهی کرد؛ موضوعی که رئیس‌جمهور آن را نشانه بی‌تحملی برخی معترضان دانست.
محسن شکاری، اعدام به اتهام محاربه
۱۸ آذر ماه، ناگهان خبر اعدام محسن شکاری به اتهام محاربه منتشر شد؛ جوانی که در خیابان ستارخان اقدام به بستن خیابان و مجروح کردن یک بسیجی کرده بود و قاضی اقدامش را مصداق محاربه و مستحق اعدام دانست؛ اجرای این حکم که اولین اعدام بعد از اغتشاشات ۱۴۰۱ بود، با موج اعتراض شدید هم در فضای مجازی و هم از سوی کشورهای خارجی همراه شد. محور اصلی انتقادات این بود که چرا با وجود آن که شکاری باعث کشته شدن کسی نشده، حالا اعدام شده است. با وجود این اعتراضات، چهار روز بعد مجیدرضا رهنورد که با ضربات چاقو دو بسیجی را به شهادت رسانده بود، اعدام شد که البته واکنش منفی کمتری نسبت به اعدام محسن شکاری داشت.
دی ماه، فروکش کردن اعتراضات، غلیان دلار
با پایان فصل پاییز، به تدریج تجمعات اعتراضی فروکش کرد. به‌رغم اعلام فراخوان‌های اعتراضی در فضای مجازی و شبکه ایران اینترنشنال، تعداد بسیار کمتری در تجمعات حضور می‌یافتند. در عین حال، قیمت دلار به تدریج از ۴۰ هزار تومان فراتر رفت. روند افزایش قیمت دلار ادامه یافت و دولت مورد انتقاد قرار گرفت، کار به جایی رسید که ۹ دی ماه دولت دست به تغییر رییس کل بانک مرکزی زد و علی صالح‌آبادی جای خود را به محمدرضا فرزین داد. با حضور فرزین در بانک مرکزی، وی به دنبال تعیین نرخ دلار ۲۸۵۰۰ تومانی بود. تا ۲۲ بهمن تا حدی قیمت دلار کنترل شد، بعد از آن مجدداً بالا رفت و اول اسفند ماه از ۵۰ هزار تومان عبور کرد و یک هفته بعد ۶۰ هزار تومان را هم پشت سر گذاشت. با افزایش تزریق دلار پتروشیمی در بازار و اقداماتی چون تأسیس مرکز مبادله ارز و طلا و ثبت نام خودروهای وارداتی مجددا دلار کاهش قیمت یافت و شیب نزولی گرفت و بعد از توافق با عربستان، تا ۴۵ هزار تومان پایین آمد.
سردار رادان در قامت فرمانده ناجا
۱۷ دی ماه بعد از یک دوره پرتنش و پرکار، با حکم رهبر انقلاب، سردار حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی جای خود را به سردار احمدرضا رادان داد؛ چهره‌ای که زمانی فرمانده ناجای پایتخت بود و حوادث کهریزک در زمان مسئولیت او رخ داده بود.
حرف و حدیث‌های مولدسازی دارایی‌های دولت
اوایل بهمن‌ماه آیین‌نامه اجرایی لایحه مولدسازی دارایی‌های دولت توسط شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا تصویب شد. طبق این لایحه، شمار زیادی از املاک و اموال غیرمنقول دولت که گفته می‌شد امکان استفاده مناسب ندارند، در نوبت فروش قرار گرفت. برخی علت این اقدام را رفع کسری بودجه دولت ارزیابی می کردند، در حالی که به گفته مسئولان، علت این اقدام، بهبود استفاده از برخی املاک و دارایی‌ها بود که به دلیل موقعیت نامناسب، امکان بهره‌برداری مفید از آنها ممکن نبود تا املاک راکد و مازاد اهرمی برای رشد و شتاب فعالیت اقتصادی در کشور باشد. اعضای هیئت عالی مولدسازی معاون اول رئیس‌جمهور، وزرای اقتصاد، کشور و راه، رئیس سازمان برنامه و بودجه و نمایندگانی از طرف رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه هستند و نسبت به تصمیمات خود از هر گونه پیگرد قضایی مصون هستند. گرچه این مصونیت و تعلیق قوانین مغایر با این مصوبه مورد انتقاد قرار گرفت، در پاسخ اعلام شد بدون این تدابیر امکان اجرای مولدسازی نیست و ضمنا تلاش شد با شفاف‌سازی اطلاعات در سایت، ابهام‌ها برطرف شود.
نشست آینده ایران با حضور ۶ چهره اپوزیسیون
روز ۲۱ بهمن نشستی با حضور رضا پهلوی، حامد اسماعیلیون، نازنین بنیادی و مسیح علی‌نژاد، ۴ چهره اپوزیسیون در دانشگاه جورج تاون واشنگتن برگزار شد که در آن منشوری را امضا کردند. این نشست به شکل گسترده‌ای مورد انتقاد چهره‌های سیاسی داخل و خارج کشور قرار گرفت و حتی دکتر سروش به شکلی کم‌سابقه به این افراد انتقاد کرد و دلسوزی آنان برای ایران را زیر سؤال برد. .
عفو گسترده رهبری؛ موج آزادی زندانیان
۱۶ بهمن ماه، رسانه‌ها از موافقت رهبر انقلاب با درخواست رئیس قوه قضائیه و عفو ده‌ها هزار نفر از محکومان و متهمان، به ویژه در پرونده ناآرامی‌ها خبر دادند تا غیر از متهمان «جاسوسی، ارتباط با سرویس‌های خارجی، قتل و جرح و تخریب» و کسانی که شاکی خصوصی داشتند، دیگران مشمول عفو یا تخفیف مجازات شوند. رهبر انقلاب از ابتدای شکل‌گیری جریان اعتراضات، منشا آن را خارجی، اما افراد حاضر در آن را «فرزندان کشور» خوانده بودند که تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و این عفو نیز در همین راستا بود. با این اقدام، تعداد زیادی از بازداشت‌شدگان حوادث اخیر آزاد شدند و فضای سیاسی کشور تا حدی تلطیف شد. رئیس قوه قضائیه نیز اعلام کرد در این فرایند ۸۲ هزار نفر مشمول عفو شده‌اند که ۲۲ هزار نفرشان عفوشدگانِ اغتشاشات هستند.
۲۲ بهمن، راهپیمایی چشمگیر و حیرت‌انگیز
در بحبوحه ناآرامی‌های پاییز، انقلاب اسلامی سال ۵۷ مورد هجمه گسترده بود و طبعا تبلیغات زیادی برای عدم حضور در راهپیمایی ۲۲ بهمن سال ۱۴۰۱ انجام شد. با این حال راهپیمایی امسال نیز با حضور تعداد زیادی از مردم در سراسر کشور برگزار شد. برگزاری این راهپیمایی بعد از دو سال تعلیق کرونایی به چشم آمد. برخی رسانه‌ها اقدام به انتشار اعداد و برآوردهایی از حضور مردم پرداختند و برخی نیز این تعداد را بی‌سابقه دانستند.
پدیده عجیب مسمومیت‌های سریالی دختران
روز نهم آذر ماه، استشمام بوی مشکوک در هنرستان دولتی «نور» قم، به مسمومیت ۱۸ دانش‌آموز دختر منجر شد که با حضور اورژانس به مراکز درمانی منتقل شدند. بعد از آن روز، شبیه این حادثه در چند مدرسه دخترانه دیگر قم هم رخ داد و سپس در شهرهای بروجرد، اردبیل و کرمانشاه نیز دیده شد و بعد از سه ماه در تهران و دیگر نقاط کشور نیز مواردی مشاهده شد، اما از آنجا که نه منشا آن معلوم بود و نه عوامل آن پیدا شدند، مردم را به شدت نگران کرد و بسیاری مانع رفتن فرزندانشان به مدرسه شدند. از ده اسفند ماه با گسترش این پدیده، موجی از نگرانی و اعتراض شکل گرفت و این در حالی بود که برخی این ماجرا را که منجر به بستری شدن بیش از هزار دختر دانش آموز و دانشجو شده بود، روانی و ناشی از هیستری جمعی عنوان می‌کردند. روز ۱۵ اسفند ماه رهبر انقلاب در حاشیه درختکاری، مسموم‌سازی دختران را «جنایت درحقِ معصوم‌ترین عناصر جامعه و موجب ناامنی روانی جامعه» دانسته و بر شناسایی عوامل جنایت تاکید کردند. در چهارمین هفته اسفند، این مسمومیت‌ها بسیار کاهش یافت و وزارت کشور هم بعد از حدود ۱۰۰ روز، از بازداشت ۱۰۰ تن از عوامل این پدیده خبر داد.
و ناگهان، توافق با عربستان
در حالی که در حوادث پاییز ۱۴۰۱، انزوای ایران و فشار خارجی بر کشور با جدیت دنبال می شد و عربستان و اسرائیل، دو محرک اصلی فشار بر ایران تلقی می‌شدند، عصر روز جمعه ۱۹ اسفند، ناگهان رسانه‌ها از توافق جمهوری اسلامی ایران با عربستان، با هدایت چین خبر دادند. بعد از چند روز مذاکرات فشرده علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی با مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» در چین و به میانجیگری این کشور، توافق برای از سرگیری روابط و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور حاصل شد. روابط دو کشور از سال ۱۳۹۴، بعد از حمله گروهی به سفارتخانه عربستان در تهران که در فضای خشم از اعدام شیخ نمر رخ داده بود، قطع شده بود و علاوه بر جنگ یمن و رقابت‌های منطقه‌ای دو کشور، فعالیت تخریبی شبکه ایران اینترنشنال علیه جمهوری اسلامی ایران با پشتیبانی سعودی نیز بر اختلافات افزوده بود. این توافق که به‌دنبال سفر بهمن‌ماه رئیس جمهور به پکن و گفتگوهایش با رییس جمهور چین انجام شد، مورد استقبال کشورها و جریان‌های مختلف، از بحرین و کشورهای عربی گرفته تا جنبش انصارالله یمن و حزب الله لبنان قرار گرفت. علاوه بر این، تاثیری جدی در بازار ارز داشت و در یک روز قیمت دلار سه هزار تومان کاهش یافت.
منبع : ایرنا
۲۲ بهمن، راهپیمایی چشمگیر و حیرت‌انگیز!!!! 