نارسایی تخمدان چیست؟
نارسایی اولیه تخمدان (POI) زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌های فرد زودتر از موعد از کار بیفتند. تخمدان‌ها غدد کوچکی هستند که در دو طرف رحم قرار دارند و در فرایند تخمک‌گذاری، تخمک را تولید و آزاد می‌کنند.
سن معمول توقف تولید تخمک یا همان یائسگی حدود ۵۱سالگی است. برخی زنان خیلی قبل‌تر از رسیدن به این سن ناگهان متوجه نامنظمشدن یا توقف پریودشان می‌شوند و با مراجعه به پزشک در جریان ابتلا به نارسایی اولیه تخمدان قرار می‌گیرند. گاهی هم در برخی زنان نامنظمشدن چرخه قاعدگی کاملا مشهود نیست و این افراد دیرتر متوجه ابتلا به این عارضه می‌شوند.
گفتیم که نارسایی اولیه تخمدان عارضه‌ای نادر است و حدود ۱درصد زنان ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. گرچه ممکن است علائم نارسایی تخمدان از ۱۵ تا ۴۴سالگی بروز کنند، ابتلا به این عارضه در زنانی با بیش از ۳۰ سال سن شایع‌تر است. جالب است بدانید که نارسایی تخمدان ربطی به سابقه باروری یا ناباروری فرد ندارد و ممکن است هم زنانی که بچه دارند به آن مبتلا شوند و هم زنانی که دچار مشکلات ناباروری هستند.
تأثیر نارسایی تخمدان بر عملکرد بدن
نارسایی اولیه تخمدان باعث کاهش مقدار هورمون استروژن بدن می‌شود. کاهش استروژن هم ممکن است عوارضی مشابه علائم یائسگی ایجاد کند مانند گرگرفتگی، کاهش میل جنسی و تغییرات خلقی. نارسایی اولیه تخمدان احتمال ابتلا به پوکی استخوان، بیماری قلبی و سایر بیماری‌ها را نیز افزایش می‌دهد.
بسیاری از افراد مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان دچار مشکلات ناباروری هستند، اما این به‌معنای ناباروری مطلق آنها نیست. این افراد می‌توانند با مراجعه به پزشک و استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند تخمک اهدایی، آی‌وی‌اف (لقاح مصنوعی) یا مصرف داروهای خاص احتمال باردارشدنشان را افزایش دهند.
علائم نارسایی تخمدان
گرچه پریودهای نامنظم یا قطع‌شدن پریود شایع‌ترین علائم نارسایی اولیه تخمدان محسوب می‌شوند، برخی از افراد مبتلا به این عارضه هیچ نشانه خاصی ندارند. سایر علائم عبارت‌اند از:
ناباروری؛
خشکی واژن؛
کاهش میل جنسی؛
مشکل تمرکز؛
تحریک‌پذیری؛
خشکی چشم؛
گرگرفتگی و تعریق شبانه؛
رابطه جنسی دردناک به‌علت خشکی واژن.
علل ابتلا به نارسایی تخمدان
گرچه پزشکان و محققان هنوز علت دقیق ابتلای زنان به نارسایی اولیه تخمدان را نمی‌دانند، طبق پژوهش‌ها علت یک‌سوم موارد مبتلا به این عارضه اختلالات ژنتیکی است. علل دیگر ابتلا به نارسایی اولیه تخمدان عبارت‌اند از:
ابتلا به عفونت‌هایی مانند اوریون و HIV؛
هیسترکتومی (جراحی برای برداشتن رحم)؛
روش‌های درمان سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی؛
اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا سندرم ایکس شکننده (FMR1)؛
اختلالات خودایمنی مانند بیماری آدیسون، آرتریت روماتوئید یا بیماری‌های تیروئید؛
قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، دود سیگار و سایر سموم.
تشخیص نارسایی تخمدان
معمولا پزشک پس از معاینه فیزیکی، درباره سابقه پزشکی و وضعیت چرخه قاعدگی بیمار می‌پرسد. داشتن اطلاعات بیشتر درباره چرخه قاعدگی، بارداری‌های قبلی یا استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری تشخیص دقیق بیماری را برای پزشک راحت‌تر می‌کند. سایر آزمایش‌هایی که ممکن است پزشک برای تشخیص بهتر عارضه تجویز کند، عبارت‌اند از:
آزمایش بارداری؛
سونوگرافی لگن (برای مشاهده تخمدان‌ها و رحم)؛
تست آنتی‌بادی (برای بررسی اختلالات خودایمنی)؛
آزمایش کاریوتایپ یا آنالیز کروزمومی (برای بررسی اختلالات ژنتیکی)؛
آزمایش خون برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌های خاص (مانند هورمون‌های محرک فولیکول، استروژن و پرولاکتین).
درمان نارسایی تخمدان اولیه
روش درمان نارسایی اولیه تخمدان به سن بیمار، علائم او و تمایل‌داشتن یا نداشتن به بارداری بستگی دارد. رایج‌ترین روش‌های درمانی برای نارسایی تخمدان عبارت‌اند از:
جایگزینی هورمون‌هایی که تخمدان‌ها دیگر تولید نمی‌کنند؛
درمان بیماری‌های زمینه‌ای که باعث شدیدترشدن علائم می‌شوند؛
درمان علائم یا عوارض جانبی نارسایی تخمدان (مانند تعریق شبانه و خشکی واژن).
۱. درمان جایگزینی هورمون (HRT)
بیشتر افراد مبتلا به نارسایی تخمدان برای مهار علائم و کاهش عوارض بیماری هورمون‌درمانی طولانی‌مدت انجام می‌دهند. هورمون‌درمانی باعث ترشح هورمون‌هایی در بدن می‌شود که تخمدان‌ها توانایی تولیدشان را ندارند. ممکن است هورمون‌درمانی شامل مصرف استروژن به‌تنهایی یا مصرف استروژن و پروژسترون با هم باشد. این روش درمانی علائمی مانند تعریق شبانه، خشکی واژن و احتمال ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می‌دهد. پزشک با توجه به معیارهای مختلف هورمون‌درمانی را به روش‌های مختلف مانند مصرف قرص، پماد، ژل، چسب پوستی یا حلقه واژینال تجویز می‌کند.
۲. روش‌های درمانی دیگر
راهکارهای دیگر درمان نارسایی اولیه تخمدان یا کاهش علائم آن عبارت‌اند از:
مصرف کلسیم و ویتامین D برای کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان؛
فعالیت بدنی منظم، وزنه‌زدن (برای سلامت استخوان) و حفظ وزن سالم.
سؤالات رایج
۱. چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به نارسایی تخمدان هستند؟
افرادی که:
سنشان بیشتر از ۳۵ سال است.
سابقه ابتلا به نارسایی تخمدان در خانواده دارند.
جراحی لگن، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی کرده‌اند.
دچار اختلالات خودایمنی یا بیماری‌های ژنتیکی خاصی هستند.
۲. چه بیماری‌هایی با نارسایی تخمدان مرتبط‌اند؟
افراد مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان مقدار هورمون استروژن کمی دارند و مقدار کم استروژن ممکن است این افراد را در برابر این بیماری‌ها نیز آسیب‌پذیر کند:
ناباروری؛
پوکی استخوان؛
بیماری قلبی؛
اضطراب و افسردگی؛
کم‌کاری تیروئید (تیروئید کم‌کار).
۳. آیا نارسایی تخمدان همان یائسگی زودرس است؟
گاهی اوقات نارسایی تخمدان با یائسگی زودرس اشتباه گرفته می‌شود، اما این دو کاملا متفاوت‌اند. افراد مبتلا به نارسایی تخمدان ممکن است سال‌ها پریودهای نامنظم یا گاه‌به‌گاه داشته باشند و حتی ممکن است باردار شوند، اما افرادی که دچار یائسگی زودرس هستند، پریود نمی‌شوند و امکان باردارشدن هم ندارند.
۴. آیا ابتلا به نارسایی تخمدان منجر به مشکلات ناباروری می‌شود؟
گرچه ناباروری یکی از عوارض ابتلا به نارسایی تخمدان اولیه محسوب می‌شود، ممکن است فرد مبتلا به این عارضه بتواند باردار شود. اگر دچار نارسایی اولیه تخمدان هستید و قصد بارداری دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا مناسب‌ترین روش کمک‌باروری را برایتان تجویز کند. اگر نمی‌خواهید باردار شوید، با پزشک درباره روش‌های جلوگیری از بارداری مشورت کنید.
۵. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر از آخرین پریودتان سه ماه گذشته، به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. ممکن است دلیل متوقف‌شدن پریود شما بارداری، استرس یا تغییرات هورمونی باشد. پزشک با تجویز آزمایش‌های لازم و بررسی وضعیت شما علت قطع‌شدن پریود را شناسایی و در صورت نیاز درمان‌های مناسب را پیشنهاد خواهد کرد.
کلام پایانی
نارسایی اولیه تخمدان (POI) زمانی اتفاق می‌افتد که عملکرد تخمدان‌های زنان زودتر از ۴۰سالگی متوقف می‌شود. این عارضه احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان یا بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. طبیعی است که از ابتلا به این عارضه ناراحت باشید، مخصوصا اگر در حال اقدام برای بارداری بوده‌اید. اما با مراجعه به پزشک، آغاز فرایند درمان و دریافت حمایت مناسب می‌توانید به زندگی سالم و عادی گذشته برگردید. درباره سؤالات و نگرانی‌های خود با پزشک صحبت کنید و به توصیه‌های او عمل کنید.
