لزوم انعطاف‌پذیری دستگاه دیپلماسی در تعاملات بین‌المللی

کشورهای اروپایی همواره این ‌اندازه اهمیت داشته‌اند که دستگاه‌های دخیل در سیاست خارجی، بتوانند برای توازن قوا از آنان در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به نفع منافع ملی ایرانیان بهره گیرند؛ اما با وجود استعداد این کشورها، برخی از سازمان‌های تروریستی و منحله مانند سازمان منافقین بیشتر از دیپلمات‌های ایرانی در میان سیاستمداران اروپایی نفوذ دارند. در این باره باید گفت،‌ نفوذ نداشتن دیپلمات‌های ایران و ارکان و افراد غیر‌رسمی سیاست خارجی ایران در اروپا، دلایل بسیاری دارد.

«تابناک» درصدد است ‌با سلسله مطالبی درباره این موضوع‌ با کارشناسان ‌گفت‌و‌گو کند تا شاید ‌راهکاری در این زمینه بیابد! در این باره با دکتر نوذر شفیعی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم و بحث را با این پرسش آغاز کردیم که چرا سی‌و‌چهار سال‌ پس از انقلاب اسلامی‌ و علی رغم ظرفیت ها و قابلیت های کشور، دیپلماسی خارجی کشور آنگونه که باید تاثیر گذار نبوده و چرا دیپلمات های ما  آنگونه که باید نتوانسته اند نقشی سازنده در ارتقای روابط با اتحادیه اروپا داشته باشند

دکتر شفیعی در پاسخ به این سوال گفت: اینکه بگوییم در جایی قوی عمل می کنیم و در جای دیگر ضعیف، امری طبیعی است. ابتدا باید در مورد شاخص های ضعف و قدرت دیپلماسی عمومی و رسمی بیاندیشیم و بر اساس این شاخص ها به این نتیجه برسیم که در کجا ضعیف و در کجا قوی عمل کرده ایم.

نماینده مردم ممسنی و رستم در مجلس شورای اسلامی افزود: نفوذ دیپلماتیک در عرصه های مختلف، تابعی است از عوال مختلف. هر کجا زمینه های ژئوپلتیکی بهتری فراهم باشد معمولا قدرت نفوذ و تاثیرگذاری بیشتر است؛ مثلا در لبنان به اعتبار حزب الله، در سوریه به اعتبار علوی ها، در عراق به اعتبار اهل تشیع و کردها و در افغانستان و پاکستان به اعتبار زبان و مذهب. ضمن اینکه معمولا بر زمینه های ژئوپلتیک، میزان قدرت دولت ها نیز تاثیرگذار است. معمولا ابرقدرت ها و قدرت های بزرگ هستند که در نقاط مختلف جهان نفوذ، تاثیرگذاری و نقش تعیین کننده دارند و می توانند نقش بین المللی داشته باشند. ما به این دلیل که قدرتی متوسط و منطقه ای هستیم اساسا تاثیرگذاری مان در سطح منطقه است.

عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس تاکید کرد: علاوه بر این بستر  و زمینه ای که دستگاه دیپلماسی در آن عمل می کند، مهم است. گاهی اوقات میزان دوری و نزدیکی سیاست کشورها به یکدیگر، تاثیر قابل ملاحظه ای در تحرک دیپلماتیک آنها دارد. ما در اروپا به دلیل فاصله ایدئولوژیکی و سیاست خارجی ای که داریم، به طور طبیعی تاثیرگذاری اندکی داریم، همانطور که تاثیرگذاری آنها بر ما اندک است. با این حال گاهی اوقات اتحادیه اروپا تحت تاثیر ایالات متحده امریکا عمل می کند. اروپایی ها بارها گفته اند که ما قدرت تاثیرگذار هستیم اما قدرت تعیین کنندگی نداریم. لذا میزان تحرک دیپلماتیک ما در اروپا تا حد زیادی وابسته به فاصله و شکاف و تضادی است که بین سیاست خارجی ما و امریکا وجود دارد. این موضوع را حتی می توان با کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی هم مطابقت داد. اروپا در اغلب همسایگان ما تاثیرگذار است اما این تاثیرگذاری را در عربستان تا حدودی وجود ندارد. عربستان بیشتر از امریکا تاثیر می پذیرد و در مورد قطر هم می تواند اینگونه باشد. بنابر این تحرک دیپلماتیک کشورها تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد.

وی افزود: ابزار دیپلماسی عمومی که ابزار ارتباطی و اطلاعاتی است، متفاوت از دیپلماسی رسمی است. ابزار اطلاعاتی و ارتباطی ما در مقایسه با کشورهای اروپایی ضعیف تر است لذا تاثیرگذاری آنها بر افکار عمومی هم کمتر است.

شفیعی با بیان اینکه دیپلماسی بیش از اندازه رسمی است و اگر بتوانیم ارتباط دوستانه ای با دیپلمات های اروپایی برقرار کنیم، می تواند ضریب نفوذ ما را بالاتر ببرد، گفت: اگر با زبان رسمی کشورها و متناسب با فرهنگ شان با آنها مراوده داشته باشیم، تاثیرگذاری بیشتر است. شاید یکی از دلایل موفقیت آقای ظریف این باشد که فرهنگ اروپا و امریکا را می شناسد و با زبان همان فرهنگ ها با آنها صحبت می کند. به دلیل تضادهای ایدئولوژیک و شکاف هایی که وجود دارد، امکان برای برقراری ارتباطات دوستانه وجود ندارد. کشورها نیز مانند انسانها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. چون ما انسانها با هم ارتباطی نداریم بین کشورها هم ارتباطی برقرارنمی شود.

وی در توضیح این موضوع که ضریب نفوذ گروه های اپوزیسیون ایرانی در اتحادیه اروپا بیشتر از نفوذ دیپلمات های ماست و اینکه به چه دلیل یک عضو گروهک منافقین می تواند در اتحادیه اروپا سخنرانی کند و نفوذ کرده و تاثیر گذار باشد در حالیکه دیپلمات های ما این قدرت را ندارند، تاکید کرد: دلیل این موضوع بسترها و زمینه هایی است که وجود دارد. این افراد در زمین اروپا بازی می کنند بنابر این بدیهی است که راه هایشان بازتر است و اروپایی که در مقابل ما قرار دارد به دشمن ما امکان ظهور و بروز بیشتری می دهند.

این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در مورد نقش راهکارهای دیپلماتیک برای خروج از شرایط موجود گفت: ما ساختاری به نام انقلاب اسلامی داریم که حرف ها و پیام های خاص خود را دارد. دیپلمات های ما ناچار هستند در این ساختار و آرمان ها و برنامه های آن عمل کنند. در مقابل ساختار دیگری در آن سوی مرزهای ما وجود دارد که تحت تاثیر نظم جهانی که قدرت هژمون شکل دهنده آن است قرار دارد. بخصوص در کشورهای اروپایی و اسیایی و برخی کشورهای عربی اجازه نفوذ و حضور در ساختارها را نمی دهد. بنابر این نیاز است انعطاف هایی در ساختارهای خودی و همچنین طرف مقابل به وجود آید. به عنوان مثال در مذاکرات هسته ای تا این ساختارها انعطافی از خود نشان نداد، دیپلمات ها نتوانستند پیش بروند و دولت قبل نتوانست پیشرفتی را که دولت کنونی دارد داشته باشد. کشورها و ساختارها به یکدیگر علامت می دهند. وقتی علامت ها نشانی از انعطاف داشته باشد، زمینه تحرکات دیپلماتیک بیشتر است.