در شرایطی که رجب طیب اردوغان، نخستوزیر ترکیه مدتهاست با بحران سیاسی داخلی و مخالفتهای شدید علیه دولت خود دست و پنجه نرم میکند، گاه و بیگاه کارهایی میکند که خود سبب تشدید این بحران میشود. اظهارات توهینآمیز اخیر وی علیه شیعیان، نمونهای از این دست بود که واکنشهای شدیدی به دنبال داشت و چالش جدیدی علیه دولت وی ایجاد کرده است.
به گزارش «تابناک»، اظهارات چند روز پیش اردوغان علیه شیعیان در یک برنامه تلویزیونی، سبب خشم و آزردگی خاطر شدید جمعیت شیعه (جعفری) این کشور شده است.
سایت تحلیلی «المانیتور» در مطلبی به قلم «فهیم تاشتکین»، روزنامهنگار ترک و سردبیر اخبار خارجی روزنامه «رادیکال» به بررسی این موضوع و پیامدهای آن برای اردوغان پرداخته است.
اردوغان در این برنامه تلویزیونی، در میانه انتقادات خود به طرفداران «فتح الله گولن»، شیعیان را نیز مورد حمله قرار داد و گفت: «این افراد (گولنیستها) سه ویژگی مهم دارند؛ تقیه کردن، دروغ گفتن و افترا زدن. نتیجه هر سه خصلت، فتنه و فساد است. یاران گولن با این صفات از شیعیان جلو زدهاند، زیرا شیعیان در سه صفت تقیه، دروغ و افترا در مقابل گولنیها کم آوردهاند».
المانیتور با اشاره به این موضوع مینویسد، شیعیان ترکیه که عموماً با نام «جعفری» (پیروان امام جعفر صادق) شناخته میشوند، اکنون خواستار عذرخواهی اردوغان هستند. انجمنهای جعفری ترکیه نیز ضمن موضعگیری علیه سخنان اردوغان، در بیانیهای اعلام کردهاند که نخستوزیر باید به عقاید همه شهروندان احترام بگذارد و باید بداند که توهین به هر عقیدهای، جرم است.
«علی اوزگوندوز»، نماینده پارلمان ترکیه که عضو حزب جمهوری خواه خلق است نیز اظهار داشته، نخست وزیر با واسطه نفرتانگیزی و ایجاد دشمنی میان مردم، مرتکب جرم شده است.
وی گفته: «رویکرد تبعیضآمیز، نژادپرستانه و فرقهگرایانه اردوغان، آرامش اجتماعی ما را تهدید میکند».
در این میان، تظاهراتی که انجمنهای جعفری ترکیه قصد برگزاری آن را داشتند، در لحظه پایانی لغو شد. رهبران این انجمنها دلیل این امر را وجود برخی تلاشها برای سوءاستفاده از فضای موجود و سوق دادن ترکیه به مسیری خطرناک اعلام کردند.
به گفته آنها، در صورتی که گلولهای سبب کشته شدن یک کودک شیعه شود، دیگر نمیتوان جلو علویها و جعفریها را گرفت و این برای کل کشور آسیبرسان خواهد بود.
«محمود گوک» که یک روزنامه نگار ترک جعفری است به المانیتور میگوید، زدن برچست دروغگو و فتنهگر به جعفریهای ترکیه، کاری به شدت آسیبرسان است، زیرا جعفریها جمعیتی بودهاند که حقوق خود را فدای آرامش ترکیه کردهاند.
وی همچنین اظهارات اردوغان را ناشی از معلومات متعصبانه وی دانسته است.
البته در این نکته که معلومات اردوغان دارای نواقص جدی است، تردیدی نیست. مدتی پیش نیز زمانی که علویهای ترکیه درخواست ساخت یک «سماوی» (عبادتگاه مخصوص علویان) را در محله «کاراساهمنت» استانبول داشتند، وی سماری را محلی برای جشن و پایکوبی خطاب کرد. پس از آن نیز زمانی که علویان به هر حال سماوی مذکور را احداث کردند، اردوغان کار آنها را «شرارتبار» خطاب کرد.
از سوی دیگر، باید اشاره کرد که این گونه اظهارات اردوغان، تنها به اتهامزنی علیه مذاهب و فرقههای موجود در ترکیه محدود نمیشود، بلکه وی در مواردی اظهاراتی را علیه دیگر ملیتها نیز مطرح کرده که از عمق دیدگاه نژادپرستانه وی حکایت دارد؛ برای نمونه، یک بار در سال ۲۰۱۱ وی یونانی را هدف این گونه اظهارات خود قرار داده و در توصیف کتابهایی که علیه خودش منتشر شده بود، گفت: «از دید آنها، ما یهودی، آمریکایی و با عرض معذرت، یونانی هستیم».
المانیتور اشاره میکند، جعفریها ـ که به ویژه در سالهای اخیر با برگزاری پرشکوه مراسم عاشورا خود را بیش از پیش در عرصه عمومی ترکیه مطرح کردند ـ در گذشته نیز مشکلاتی با دولت داشتند؛ اما تقابل مستقیم و آشکار دولت با آنها، پدیدهای جدید است.
جمعیت جعفری ترکیه که بیشتر آنها را آذری تبارها تشکیل میدهند، عمدتاً در استانهای «قارص» و «ایغدیر» ساکن هستند و جمعیت آنها بین هفتصد هزار تا سه میلیون تن برآورد میشود. جعفریها از سال ۲۰۰۶ و از طریق سازمان «جعفری دِر» به طور جدی وارد عرصه فعالیتهای اجتماعی ترکیه شدند؛ هرچند از همان زمان نیز فشارهای گوناگون از سوی دستگاههای دولتی متوجه آنها شد.
از جمله مشکلاتی که جعفریها در ترکیه با آن دست به گریبان هستند، وضعیت مساجدشان و همچنین آموزشهای تحریف شده در مدارس است. شورای دولتی امور مذهبی در ترکیه تا حدی دارای رویکرد تبعیضآمیز است که حتی شاخههای دیگر اهل سنت، به جز مکتب «حنفی» را نیز به رسمیت نمیشناسد، چه برسد به جعفریها و علویان. اما جعفریها تأکید دارند که مساجد و امامان جماعتشان باید مستقل از این شورا باشد.
به باور المانیتور، آنچه در عمل طی سالهای اخیر و در دوره حکومت حزب «عدالت و توسعه» در ترکیه جریان داشته، سیاستی مبتنی بر «سنی کردن» دیگر جمعیتهای مذهبی این کشور بوده و همین امر، زمینه رنجش و خشم مذاهب گوناگون را در این کشور فراهم کرده است. به هر حال، اینک و پس از توهینهای آشکار اردوغان، جعفریهای ترکیه کمترین کار لازم را عذرخواهی رسمی وی میدانند.