آلاینده‌های هوا به دو گروه آلاینده‌های اولیه و آلاینده‌های ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و خصوصیات متفاوتی دارد، همچنین مواد آلاینده هوا را می‌توان در پنج گروه تقسیم‌بندی کرد.
به گزارش ایسنا، آلودگی هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز و یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زمانی‌که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد کند.
تعریف آلاینده‌های اولیه و ثانویه
بر اساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران آلاینده‌های اولیه، به آلاینده‌هایی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم نشات گرفته از منابع آلودگی هستند و به‌صورت مستقیم وارد اتمسفرمی‌شوند و با همان ترکیب در هوا حضور می‌یابند همچنین این آلاینده‌ها قابل اندازه‌گیری هستند. مونوکسید کربن، هیدروکربن‌ها، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، گرد و غبار و ... از جمله آلاینده‌های اولیه هستند.
آلاینده‌های ثانویه آلاینده‌هایی هستند که بر اثر بر هم کنش عوامل محیطی مانند نور خورشید، رطوبت و واکنش‌های فتوشیمیایی، هیدرولیز و اکسیداسیون روی آلاینده‌های اولیه تولید می‌شود و به‌طور کلی منشاء این آلاینده‌ها، آلاینده‌های اولیه‌ای هستند که وارد اتمسفر می‌شوند. این آلاینده‌ها شامل ازن، پراکسی استیل نیترات، اسیدسولفوریک و اسید نیتریک می‌شود که از آلاینده‌های اولیه نظیر ترکیبات هیدروکربنی، SO۲ و NOx حاصل می‌شوند.
تقسیم بندی آلودگی هوا از نظر منشاء آلودگی
مواد آلاینده هوا را می‌توان از نظر منشا آلودگی، حالات فیزیکی آلاینده، شیمیایی، فیزیولوژیک و از نظر فرم آلودگی تقسیم‌بندی کرد.
این منشا می‌تواند طبیعی و مصنوعی باشد. آلاینده‌های طبیعی نظیر ذرات و خاکستر آتشفشان و گازهای ناشی از آن، فساد مواد آلی و اجساد حیوانات و بقایای تنه درختان که تحت تاثیر باکتری‌ها تولید آلودگی می‌کنند. آلاینده‌های مصنوعی نیز از طریق انسان تولید و به فضا فرستاده می‌شود که این آلاینده‌ها می‌تواند آلی یا صنعتی باشند. آلاینده‌های صنعتی نیز ثابت یا متحرک هستند. منابع ثابت مانند کارخانه‌ها از نظر اهمیت به ترتیب عبارتند از نیروگاه، پتروشیمی، کارخانه‌های مواد شیمیایی.
تقسیم‌بندی از نظر حالات فیزیکی آلاینده
در این تقسیم بندی آلاینده‌ها در دو گروه گازها و بخارات و گروه آئروسل‌ها مجزا می‌شوند. آئروسل‌ها خود به دو گروه ذرات جامد و ذرات مایع تقسیم بندی شده‌اند. آئروسل‌ها عبارت هستند از پراکندگی ذرات میکروسکوپی جامد یا مایع و در محیط گازی مانند دود هستند. غبار نیز ذرات جامدی است که از مواد کلوئید بزرگتر است و می‌تواند به صورت موقت در هوا و یا گاز دیگری به‌صورت معلق در آیند. این ذرات تمایلی به چسبندگی ندارند.
تقسیم‌بندی از نظر شیمیایی
در این گونه، تقسیم‌بندی آلاینده‌ها به دو گروه مواد آلی و مواد معدنی تقسیم می‌شوند. ترکیبات آلی حاوی کربن و هیدروژن و بسیاری از آن‌ها دارای عناصری مانند اکسیژن، نیتروژن، فسفر و گوگرد هستند.
تقسیم بندی از نظر فیزیولوژیک
در این تقسیم بندی هفت گروه آلاینده تحریک‌کننده‌ها، خفه کننده‌ها، سموم فلزی، مواد آلرژیک، مواد بیماری‌زای غیر فلزی، سموم سیستمیک مواد مخدر یا بیهوش کننده قرار می‌گیرد.
تقسیم بندی از نظر فرم آلودگی
در این تقسیم بندی دو گروه آلاینده اولیه مانند مونوکسید کربن و دی‌اکسید گوگرد و آلاینده‌های ثانویه مانند اکسیدهای فتوشیمیایی جای می‌گیرند.
