گمانه زنی‌های مختلف از سفر ظریف به دمشق/ تحول مهمی در راه است؟

بین الملل تابناک: محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان ظهر دیروز دوشنبه در سفری یک روزه با استقبال فیصل مقداد قائم مقام وزیر امور خارجه سوریه وارد دمشق شد؛ سفری که مورد توجه رسانه‌ها و ناظران بین المللی قرار گرفت و گمانه زنی‌های متعددی در مورد آن مطرح شده است.

سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، دیروز دوشنبه در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: در سفر ظریف به دمشق، طیف وسیعی از مسائل مطرح می‌شود. او افزود: لازم بود بعد از مدت‌ها که دیداری بین مقامات ایران و سوریه نبود، یک سفر و دیدار برای هماهنگی امور به ویژه در شرایطی که الان در آن قرار دهیم انجام شود و این سفر اخیرا برنامه‌ریزی شد و ظریف در آنجا راجع ‌به تحولاتی که در منطقه رخ داده و همین‌طور تحولات در داخل خاک سوریه در مبارزه آن‌ها علیه تروریسم، رایزنی و تبادل‌نظر خواهد کرد.

پیگیری روند آستانه

پیگیری روند آستانه و برگزاری دور جدید آن، یکی از مهم‌ترین اهداف سفر محمد جواد ظریف به دمشق در شرایط کنونی است. اهمیت چارچوب آستانه در حفظ تمامیت سرزمینی سوریه، مبارزه با تروریسم و فراهم کردن زمینه‌های شکل‌گیری قانون اساسی جدید سوریه است که زمینه را برای گفت‌وگو‌های سیاسی طرف‌های درگیر این بحران فراهم می‌کند.

قرار بود در اسفند (۱۳۹۸) نشست سران سه کشور روند آستانه (ایران، روسیه و ترکیه) درباره صلح سوریه در تهران برگزار شود که به دلیل شیوع کرونا این نشست برگزار نشد.

در همین خصوص یک روزنامه الوطن سوریه خبر داد که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرار است در جریان سفر به دمشق، پس از دیدار با مسئولان سوری، مسائل مربوط به نشست آتی آستانه را بررسی کند.

به گزارش فارس، یک منبع دیپلمات خارجی در دمشق به الوطن گفت: هدف از این سفر، «رایزنی با مسئولان سوری پیش از نشستی است که قرار است چهارشنبه آتی، وزرای خارجه کشور‌های ضامن روند آستانه (روسیه، ایران و ترکیه) برگزار کنند.» او همچنین تاکید کرد که نشست وزرای خارجه کشور‌های ضامن روند آستانه، از طریق ارتباط ویدئویی برگزار خواهد شد. پیشتر «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه مدعی شده بود، «روند آستانه» که حدود سه سال پیش برای حل و فصل مسالمت‌آمیز مسائل سوریه توسط ترکیه، روسیه و ایران تشکیل شد، دچار فروپاشی شده است و باید ببینیم ترکیه، روسیه و ایران چه کاری می‌توانند برای احیای روند آستانه انجام دهند.»

سید عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در اهمیت برگزاری نشست آستانه گفت: روند آستانه به‌عنوان مهم‌ترین روند سیاسی ـ که ممکن است به شرایط بهتری در این وضعیت فعلی بینجامد ـ همچنان در دستورکار کشور‌های عضو از جمله ایران قرار دارد و بنا بود نشست سران عضو روند آستانه را در تهران داشته باشیم که به دلیل کرونا این امر به تعویق افتاده، ولی این به آن معنا نیست که رایزنی‌ها و هماهنگی‌های ما در این زمینه مختل شود؛ بنابراین سفر ظریف در زمان مناسبی انجام شد و امیدوارم به نتایج خوبی منجر شود.

در این راستا، دکتر اسامه دنوره، تحلیلگر مسائل سیاسی و راهبردی در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفت: نقش ایران به عنوان یکی از سه کشور ضامن روند آستانه در چندین محور کلیدی است.

این تحلیلگر سوری گفت: ایران روابط اقتصادی و سیاسی مستحکمی با ترکیه دارد و در بسیاری از مواقع ترکیه راه‌های تنفس بسیاری برای ایران ایجاد کرده است و این کشور توانست از این طریق شدت تحریم‌های اقتصادی را کاهش دهد. از سوی دیگر ایران شریک راهبردی سوریه و روسیه در جنگ با تروریسم است.

اسامه دنوره، که عضو پیشین هیات سوری در مذاکرات آستانه است، در ادامه گفت: ایران علیرغم مشارکت در جنگ با تروریسم می‌تواند میان تمام طرف‌ها نقش میانجیگر ایفا کند به خصوص اینکه با بسیاری از کشور‌های منطقه با خطری مشترک روبه روست که امنیت داخلی و اتحاد آن‌ها را تهدید می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: مسئولان وزارت خارجه ایران پیش از این چندین بار خواستار میانجیگری میان سوریه و ترکیه شدند و خود شخص محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز آخرین بار در ماه فوریه خواستار این میانجی‌گری شد.

این تحلیلگر سوری در ادامه با اشاره به اینکه نقش ایران در این مرحله منطقی و مطلوب است، تأکید کرد: تلاش ایران چه در زمینه میانجیگری باشد یا غیر آن، مورد استقبال ضمنی ترکیه و سوریه قرار دارد، زیرا این دو کشور، از هر تلاشی برای از بین بردن رکود در عرصه سیاسی و راهبردی، استقبال می‌کنند.

وی تاکید کرد: از سوی دیگر، احتمال فعالیت مجدد روند کمیته قانون اساسی یک تغییر مثبت است که در راستای کاهش تنش نظامی است. کاهش تنش نیز می‌تواند تأثیر مثبتی بر وضعیت میدانی داشته باشد و به پیشروی منجر شود که نقطه آغاز توافق کشور‌های ضامن آستانه به عنوان مقدمه‌ای برای حرکت به سمت راه حل بحران سوریه باشد.

وضعیت میدانی ادلب

وضعیت میدانی ادلب دیگر محور سفر محمد جواد ظریف به دمشق و رایزنی با مقامات سوری است. در شرایط کنونی و میدانی سوریه، ادلب یکی از مهم‌ترین گره‌های بحران سوریه است که تمرکز تروریست‌ها و برخی حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی بر آن قرار گرفته است، به‌ ویژه تمرکز ترکیه بر ادلب و مناطق اطراف آن به نگرانی‌ها از ادامه بحران دامن زده است.

حضور نیرو‌های مسلح ترکیه در خاک سوریه و اطراف ادلب هم با خواسته دولت مرکزی و خواسته دو کشور دیگر ضامن روند صلح آستانه یعنی ایران و روسیه در تعارض قرار دارد؛ از همین روی، حضور ظریف در دمشق می‌تواند تکلیف اوضاع امنیتی ادلب را بیش از گذشته روشن کند؛ بنابراین، تعیین‌تکلیف وضعیت امنیتی ادلب و کنترل کامل این استان توسط حکومت سوریه، یکی از دغدغه‌های تهران و دمشق است.

ارتش ترکیه در ماه‌های اخیر به بهانه نظارت بر آتش‌بس ده‌ها نقطه دیده‌بانی در استان ادلب ایجاد و حجم وسیعی از نیرو‌های نظامی خود را در مناطق شمالی سوریه مستقر کرده است. گفتنی است، در حال حاضر، بخش اعظمی از استان ادلب در اشغال تروریست‌هاست. ارتش سوریه نیز چندی پیش در چندین عملیات توانست مناطق گسترده‌ای از حماه، حلب و ادلب را آزاد کند که با توافق آتش‌بس، فعلا این عملیات متوقف است.

احیای روابط با اعراب

روزنامه فرامنطقه‌ای "رأی الیوم" در بخش سخن سردبیر به بررسی سفر "محمدجواد ظریف" وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به دمشق پرداخته و این سفر را در پیوند با رویکرد کشور‌های عربی برای عادی‌سازی روابط با دمشق و همچنین تهران عنوان کرده است.

در این مقاله آمده است: شاید هدف اعلام‌شده سفر محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران به دمشق در روز دوشنبه و دیدارش با "بشار اسد" رئیس‌جمهور و "ولید المعلم" وزیر خارجه سوریه و دستیاران وی، روابط دوجانبه ــ که این "کلیشه‌ای" رسمی است که همیشه به‌کار برده می‌شود ــ و نیز (گفتگو درخصوص) آنچه درباره نشست سه‌جانبه و قریب‌الوقوع روسیه، ترکیه و ایران برای رایزنی درباره کمیته تدوین قانون اساسی و اوضاع در ادلب عنوان می‌شود، باشد، ولی در این مجال کوتاه می‌توان گفت که این سفر تلاشی برای اطلاع مقامات ایران از وضعیت سیاستِ در‌های بازی است که به‌صورت فزاینده به‌روی دمشق و رهبری سوریه باز می‌شود و این روند طی روز‌ها و هفته‌های اخیر شدت گرفته است.

بیشتر توضیح می‌دهیم و می‌گوییم ایران، که روز دوشنبه از زبان "سید عباس موسوی" سخنگوی وزارت خارجه‌اش آمادگی‌اش را برای گفتگو و احیای روابط بدون شروط با همسایگانش در خلیج (فارس) اعلام کرد، می‌خواهد از روند سیاست در‌های باز کشور‌های عربی در قبال دمشق و رهبری آن مطلع شود و شاید هم علاقه‌مند است خواه مستقیم یا غیرمستقیم و خواه به‌صورت جزئی یا کلی، شریکی باشد که از این وضعیت بهره‌مند شود، چون سوریه و ایران در یک سنگر، یعنی سنگر محور مقاومت، ایستاده‌اند.

سه تماس و یک اظهارات مطبوعاتی تجسم یک تغییر شتابنده در سیاست‌های در‌های باز عربی برای سوریه است؛ نخستین تماس از سوی "محمد بن‌زاید" ولیعهد امارات، دومی از سوی "محمد ولد الغزوانی" رئیس‌جمهوری جدید موریتانی و سومین اقدام نیز از سوی "هیثم بن طارق" پادشاه جدید عمان انجام شد که همه این تماس‌های رهبران مستقیم با بشار اسد، جهت تبریک سالروز استقلال سوریه صورت گرفت، ولی در واقع، این تماس‌ها نشانگر حسن نیت‌ها و مُهری برای ورود به مرحله‌ای جدید و عادی سازی روابط با دمشق است.

"عبدالمجید تبون" رئیس‌جمهوری الجزایر اقدامی جسورانه اتخاذ کرد و در گفتگو با شبکه تلویزیونی "روسیا الیوم" تأکید کرد که سوریه از کشور‌های مؤسس اتحادیه عرب است و الجزایر یا هر کشور عربی دیگر هرگز اجازه نمی‌دهند که این کشور آسیبی ببیند. التبون با این اظهارات، در‌های نشست بعدی اتحادیه عرب در الجزایر را کاملاً برای سوریه باز کرد تا آن را به کرسی خود در این اتحادیه بازگرداند.

زمانی ‌که می‌گوییم ایران می‌خواهد از روند سیاست‌های در‌های باز کشور‌های عربی درخصوص سوریه بیشتر مطلع شود، منظورمان این نیست که می‌خواهد بخشی از آن باشد، به‌ویژه این‌که کشور‌های عربی حوزه خلیج (فارس)، یا بیشتر این کشورها، تمایلی قوی دارند که از بحران ویروس همه‌گیر کرونا به‌عنوان مقدمه‌ای برای آشتی با همسایه ایرانی‌شان و کاستن از شدت تنش با آن استفاده کنند، به ‌ویژه با توجه به این‌که انتظار می‌رود در نقشه جدید سیاسی، نظامی و اقتصادی جهان تغییراتی شکل بگیرد و این تغییرات اکنون در حال ظاهر شدن است.

خیلی خلاصه می‌گوییم، سوریه دروازه جهان عرب به ‌سوی ایران و دروازه ایران به‌ سوی جهان عرب است و موضوع قابل توجه این که این دروازه به ‌سرعت و به‌ دلایل عدیده‌ای، که در اینجا مجال ذکرش نیست، در حال بهبود یافتن و پیشرفت است و این پیشرفت یکی از دلایل سفر ظریف به دمشق به ‌شمار می‌رود.

بعید نمی‌دانیم که تماس بعدی با رئیس‌جمهوری سوریه از سوی همتای تونسی‌اش "قیس سعیّد" باشد که بار‌ها مخالفتش را با محاصره سوریه اعلام و از موضع آن مبنی بر مخالفت با عادی‌سازی (با اسرائیل) تمجید کرده است.