چه شرایطی برای عدم تعلق مهریه به زوجه وجود دارد؟

به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‎شود و می‎تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام بدهد؛ اما در بعضی شرایط، مهریه به زوجه تعلق نمی‌گیرد.

به گزارش «تابناک»؛ با وجود آن که به مجرد وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‎شود و از همان لحظه انعقاد عقد، پرداخت آن بر عهده زوج قرار می‎گیرد، در قانون، مواردی پیش‎بینی شده است که در صورت وجود آنها، مهریه‎ای به زوجه تعلق نمی‎گیرد یا فقط بخشی از مهریه به او تعلق می‌گیرد. برای مثال، زمانی که عقد نکاح، باطل بوده و نزدیکی میان زوجین اتفاق نیفتاده است، مهریه‎ای به زوجه تعلق نمی‎گیرد.

بر اساس قانون مدنی، با انعقاد عقد نکاح میان زوجین، زوج به میزانی که مهریه همسر خود قرار داده است، در قبال او بدهکار می‎شود، چون وی تعهد به پرداخت مهریه به همسرش کرده است. زوجه به علت داشتن حق مالکیت، می‎تواند هرگونه تصرفی در مهریه خود داشته و حتی اگر تمیکن نکند، باز مالک مهریه است و می‎تواند آن را دریافت کند، اما در بعضی شرایط، مهریه به زوجه تعلق نمی‎گیرد.

تعلق مهریه به زوجه

یکی از مهمترین حقوق مالی که به هنگام عقد ازدواج به زوجه تعلق می‎گیرد، مهریه است. به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‎شود و می‎تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام بدهد. مثلا دریافت مهریه خود را درخواست کرده یا اقدام به بخشیدن مهریه کند. در نظام حقوقی کنونی، تعیین مهریه، به دو شکل مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه صورت می‎گیرد. با اینکه این دو مهریه، در رابطه با شرایط وصول، اندکی متفاوت هستند، در این نکته مشترکند که به موجب عقد نکاح، مهریه به زوجه تعلق گرفته و به همین لحاظ، زوج هم موظف به پرداخت آن است. به بیان ساده اینکه، مهریه زوجه، به هر صورت که تعیین شده باشد، از زمان عقد به او تعلق دارد و زوج، نمی‎تواند جز به دلایل قانونی، از پرداخت آن سر باز زند. حتی بر اساس مقررات قانونی، گرفتن مهریه بعد از فوت زوج از اموال او نیز امکان‎پذیر است و حتی زوجه می‎تواند به گرفتن مهریه، بدون طلاق نیز اقدام کند. به موجب بند ب ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی، مهریه زن، جزو دیونی است که می‎تواند از ترکه متوفی پرداخت شود. همچنین در صورتی که زن، از انجام وظایف خود ممانعت ورزد، عدم تمکین وی، ناشزه بودن زن یا برقراری رابطه نامشروع توسط او، سبب نمی‎شود تا او حق مهریه خود را از دست بدهد.

شرایط عدم تعلق مهریه به زن

همانطور که اشاره کردیم، به جز در موارد اندکی که در قانون پیش‎بینی شده، اصل کلی، تعلق مهریه به زوجه است. در قانون مدنی، در برخی مواد، پیش‎بینی شده است که در چه شرایطی، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد. موارد عدم تعلق مهریه به زن، به شرح زیر است:بطلان عقد نکاح منعقدشده میان زن و مرد و عدم نزدیکی میان آن دو، سبب می‎شود که مهریه‎ای به زن تعلق نگیرد، زیرا عقد نکاحی که مهریه را بر ذمه مرد قرار داده، باطل بوده، لذا عقد و تعیین مهریه، به درستی انجام نشده است. به موجب ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی، اگر عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شود، همچنین رابطه زناشویی، میان زن و مرد رخ نداده باشد، زن حق مهریه ندارد؛ مگر در حالتی که فسخ نکاح، به دلیل ناتوانی مرد از اعمال جنسی (عنن) باشد، که در این صورت، زن، تنها مستحق نصف مهریه است. اگر زن و مرد، مهریه‎ای تعیین نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه، زن فوت کند و رابطه زناشویی هم شکل نگرفته باشد، باز هم مرد، الزامی به پرداخت مهریه ندارد.

اما در صورتی که رابطه زناشویی، شکل گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است که ورثه زن، می‎توانند آن را مطالبه کنند. در برخی از موارد، مهریه زن کامل به وی تعلق نمی‎گیرد. به عنوان مثال در حالتی که زوجه، دوشیزه (باکره) بوده و رابطه زناشویی میان آن‌ها برقرار نشده باشد، مهریه زن، نصف می‎شود. به موجب ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی «هر گاه شوهر، قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر، بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد، حق دارد، مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.» بنابراین اگر قبل از آن که، نزدیکی بین زوجین رخ دهد، زوج، همسر خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و بقیه مهریه، به او تعلق نخواهد گرفت، حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، شوهر، حق استرداد آن را خواهد داشت.

همچنین بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی، «اگر یکی از زوجین، قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچ‎گونه مهری نیست». در نکاح دائم، زوجین می‎توانند بعد از عقد، مهر تعیین کنند، اما بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی، اگر قبل از نزدیکی بین آن‌ها و تعیین مهریه، یکی از آن‌ها فوت کند، در این صورت مهریه به زن تعلق نمی‎گیرد. به موجب ماده ۱۰۹۸ این قانون نیز «در صورتی که عقد نکاح، اعم از دائم یا منقطع، باطل بوده و نزدیکی واقع نشده باشد، زن، حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته، شوهر می‎تواند آن را استرداد کند»؛ بنابراین بر اساس این ماده، بطلان عقد نکاح، در صورتی که نزدیکی بین زوج رخ نداده باشد، سبب می‎شود، مهریه به زن تعلق نگیرد.