«يـلـدا» به روايت ميرجلال‌الدين کزازي

ميرجلال‌الدين کزازي گفت: يلدا واژه‌اي به معني زادن است و از اين‌روي نخستين شب از دي‌ماه چنين نام گرفته که بر پايه باور ايرانيان کهن، در اين شب، مهر يا ميترا زاده شده است.

اين استاد زبان و ادبيات فارسي در آستانه‌ي شب يلدا در گفت‌وگو با ايسنا اظهار كرد: مهر يا ميترا چهره‌اي است با چند نمود در تاريخ و فرهنگ ايران‌زمين که کهن‌ترين نمود، ايزد پيمان و دوستي است که از آن واژه مهر در اين معني بر جاي مانده است.

او ادامه داد: ديگر نمود مهر نام دين‌آوري است که 60 سال پس از تازش اسکندر گجسته به ايران و 30 سال پس از برپايي جهانشاهي اشکاني در يکي از شهرهاي خاوري ايران از دوشيزه‌اي به نام ناهيد زاده شده است.

اين پژوهشگر در ادامه با اشاره‌ به آيين مهرپرستي يا ميتراييسم، گفت: اين آيين در ايران روايي يافت و پس از آن در قلمرو جهانشاهي روم چند تن از پادشاهان اين سرزمين به آيين مهر گرويدند.


کزازي افزود: اين آيين در پي کشاکش‌هاي روزگار و ناسازي کساني که با آن دمساز نبودند، اندک اندک از ميان رفت؛ اما در ژرفاي فرهنگ و تبارشناسي ايران بر جاي مانده است.

او از خورشيد به عنوان سومين نمود مهر ياد کرد و گفت: يادگار و بازتاب اين نمود هنوز در زبان پارسي برجاست و اندک اندک مهر باستاني با خورشيد درآميخت و در باورشناسي مهري، خورشيد، ستارگان و آسمان کارکردي بنيادين دارند.

اين پژوهشگر خاطرنشان کرد: به هر روي، ما هنوز نمادهاي خورشيدي را بر خوان آييني شب يلدا مي‌بينيم که يکي از برجسته‌ترين و بنيادي‌ترين اين نمادها، انار است که در رنگ و ريخت يادآور خورشيد است.

او ادامه داد: در ساليان پسين هندوانه نيز بر اين خوان افزوده شده است.

دکتر کزازي در ادامه درباره‌ي آيين‌ها و رسوم سنتي شب يلدا، عنوان کرد: در اين‌باره آگاهي باريک و روشني در دست نيست؛ زيرا آبشخورهاي مهري از ميان رفته؛ اما بر پايه‌ي آن‌چه که در خوان يلدا مي‌بينيم، مي‌توان رسم و راه‌هاي اين آيين کهن را گمان زد.

به گفته‌ي كزازي، يک نمونه از اين آيين‌ها دانه‌هاي خشک است که به شيوه‌اي رازآلود بر خوان شب يلدا مي‌نهند و ايرانيان با اين دانه‌ها و آجيل، مهر را به پاس دهش‌هاي او به جهانيان بزرگ مي‌دارند.

او يادآور شد: از سوي ديگر، شب يلدا در نخستين شب از دي‌ماه برگزار مي‌شود که درازترين شب سال هم هست و در چنين شبي نياز به خورشيد و دميدن آن بيش از هر زمان ديگري جان‌ها را برمي‌انگيزد و به شور مي‌آورد.

كزازي ادامه داد: از اين‌روي ايرانيان مي‌کوشند اين شب را با دميدن خورشيد به شيوه‌هاي گوناگون زنده بدارند که نشستن بر خوان شب يلدا، يکي از اين آيين‌هاست.

اين استاد زبان و ادبيات فارسي خواندن ديوان‌هاي شعر پارسي و خصوصا ديوان حافظ و فال گرفتن با آن و همچنين گرد يکديگر برآمدن و به بزم نشستن و شب را در کنار خويشان و دوستان گذرانيدن را از ديگر آيين‌هاي کهن شب يلدا برشمرد.