استیضاح و پرسش از وزرا، یکی از ابزار نظارتی مجالس شورای اسلامی و نمایندگان مردم در خانه ملت است که از سوی مجلس هشتم نیز به کار گرفته شد.
به گزارش «تابناک»، مجلس هشتم پس از مجلس اول، نخستین مجلسی است که در بحث نظارت، پای را از خط قرمز خویش‌ساخته احضار رئیس جمهور به مجلس فرا‌تر گذاشت و تابوی عدم لزوم پاسخگویی وی در پیشگاه قانون و ملت را شکست.
بنا بر این گزارش، در عمر مجلس هشتم، شانزده بار نمایندگان برای استیضاح وزرای دولت‌های نهم و دهم اقدام کردند، که از این میزان، پنج مورد آنها به صحن علنی مجلس کشیده شد و یازده مورد آن پیش از اینکه پای وزیر به بهارستان برسد، برخی از طراحان استیضاح از خیر استیضاح گذشتند؛ البته این کار این نمایندگان، همواره با ظن تعامل‌های غیر متعارف و غیرقانونی همراه بوده است.
از میان استیضاح‌های انجام گرفته، دو استیضاح مرحوم علی کردان (وزیر کشور دولت نهم) و حمید بهبهانی (وزیر راه و ترابری دولت دهم) منجر به کسب عدم رأی اعتماد شد که هر دو نیز به لحاظ دلایل طراحان و روند جلسه استیضاح در تاریخ جمهوری اسلامی منحصر به فرد بود.
هرچند مرحوم کردان بدون رئیس جمهور به مجلس آمد و از خود دفاع کرد، حمید بهبهانی اجازه حضور در مجلس را نیز نیافت و در حالی استیضاح وزیر راه وقت مطرح شد که بهبهانی با بی‌اعتنایی به مجلس هشتم با وجود اینکه به میدان بهارستان هم آمد، ولی حتی حاضر نشد برای دقایقی در مجلس حضور یابد!
استیضاح حمید بهبهانی، وزیر راه دولت دهم نیز یکی استیضاح‌های جنجالی بود که برای نخستین بار در تاریخ مجلس بدون حضور رئیس‌جمهور و حتی شخص وزیر در مجلس برای دفاع انجام شد.
همچنین در داستان استیضاح‌های مجلس هشتم، آنچه بیش از هر چیزی تکرار می‌شد و به رویه ثابتی در مجلس بدل شده بود، پس گرفتن امضا از سوی نمایندگان بود که از یک سو به دلیل لابی‌های هیأت رئیسه و از سوی دیگر به علت ملاحظات سیاسی نمایندگان و لابی‌گری‌های دولت مردان انجام می‌گرفت.
اما استیضاح وزیر اقتصاد و امور دارایی در جریان تخلف اقتصادی، افسانه‌ای از دیگر ویژه‌های مجلس هشتم بود، چرا که در جریان این استیضاح، برای نخستین در تاریخ ایران رئیس مجلس به عنوان موافق یا مخالف استیضاح، یکی از وزرا موضع‌گیری کرد.
در پایان مذاکرات مجلس در جلسه این استیضاح، ناگهان علی لاریجانی به عنوان مخالف استیضاح شمس الدین حسینی، به دفاع از این عضو اقتصادی کابینه دهم پرداخت تا صداهای ضبط شده توکلی هم بی‌حاصل بماند و حسینی بر کرسی وزارت تکیه بزند.
هر چند بعد‌ها لاریجانی این دفاعیات را به دلیل تکلیفی که بر عهده وی گذاشته شده بود، خواند، واقعیت این است که به زعم نزدیکان وی، لاریجانی در آن جلسه لاریجانی قدرت نمایی کرد؛ البته منتقدین وی نیز از نزول شأن رئیس مجلس و سنت شکنی لاریجانی انتقاد کردند.
از بین یازده استیضاحی که به نتیجه نرسید، ماجرای حکمیت غلامعلی حداد عادل در جریان استیضاح وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با حرف و حدیث‌های فراوانی همراه بود تا آنجا همین شکست سیاسی و تکذیب پی‌درپی سخنان وی از سوی مرتضوی، سبب شد تا بسیاری از نمایندگان بر کفایت سیاسی وی در اداره مجلس تردید جدی کنند.
پرسشی که اکنون مطرح است، این که آیا حدادعادل با «مدل حکمیت» می‌خواهد مجلس را اداره کند؟ در نگاه آماری به طرحهای استیضاح باید گفت، تنها ۳۱ درصد از تصمیمات مجلس برای استضاح وزار، عملیاتی شد که از این مقدار، تنها ۴۰ درصد آنها منجر به عزل وزرا شد. هر چند استیضاح ابزاری برای نظارت بر عملکرد اعضای هیأت دولت است، پس گرفتن شبانه امضا‌ها و انصراف‌های خاص برخی طراحان استیضاح از تصمیم خود، سبب شد تا مجلس هشتم، قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای پس گرفتن امضای استیضاح توسط نمایندگان وضع کنند تا شأن نمایندگان نگه داشته شده و حرف و حدیث‌ها درباره لابی‌گری‌ها در بهارستان کاهش یابد.
این گزارش همچنین در پایان آورده است، موضوع استیضاح وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نفت، صنایع و معادن و علوم و تحقیقات و فناوری نیز در مجلس هشتم جسته و گریخته در لابلای سخنان نمایندگان مطرح شد؛ اما به دلایل گوناگون همچون پس گرفتن امضا‌ها، به حد نصاب نرسیدن یا قانع شدن نمایندگان از توضیحات وزرا در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار نگرفت.
