ترکمن ها در عراق برای بسیاری از ایرانی ها ناشناخته هستند و اطلاعات زیادی در خصوص آنها در ادبیات سیاسی و اجتماعی ما وجود ندارد. بسیاری از افرادی که اخبار عراق را به صورت مستمر پیگیری می نمایند نیز از ریشه های تاریخی ترکمن های عراق آگاه نبوده و آنها را به خوبی نمی شناسند؛ در حالی که به دلایل گوناگون ترکمن ها در عراق دارای جایگاه ویژه ای در زمینه های سیاسی و امنیتی هستند.
به گزارش «تابناک»، علی طاهایی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در مطلبی به بررسی وضعیت ترکمن ها در عراق پرداخته و ضمن اشاره به پیشینه تاریخی این قوم و سابقه حضور آن ها در عراق، شرایط کنونی ترکمن ها را به ویژه در ارتباط با جنایات گروه تروریستی داعش علیه آنان مورد اشاره قرار داده است.
در این مطلب اشاره شده که مناطق جغرافیایی سکونت ترکمن‌ها در عراق، عمدتا در چهار استان کرکوک، صلاح الدین، دیالی و نینوا واقع شده است؛ هر چند به دلیل سیاست عرب کردن مناطق متنازع توسط رژیم صدام و همچنین حملات تروریستی فراوان پس از سال ۲۰۰۳ در عراق، تعداد فراوانی از ترکمن‌ها به مناطق دیگر عراق یا خارج از این کشور مهاجرت کرده‌اند.
مناطق مسکونی ترکمن‌ها از مناطقی مانند تلعفر، سنجار و مناطق نزدیک به مرزهای سوریه آغاز می‌شود و در شهر‌ها و روستاهای مختلفی ادامه داشته و به استان کرکوک و صلاح الدین می‌رسد و تا جدار مرزهای ایران امتداد دارد. این نوار در میانه بحرانی‌ترین جغرافیای منطقه قرار دارد و هر نبردی در منطقه روی آن تاثیرگذار بوده و از آن تأثیر پذیرفته است.
علاوه بر مناطق نامبرده، در حال حاضر ترکمن های زیادی در بغداد، مناطق جنوبی عراق و اقلیم کردستان حضور دارند. پراکندگی آنها عمدتا مربوط به مذهبشان است؛ به نحوی که سنی ها عمدتاً برای مهاجرت راه شمال و شیعیان راه جنوب را در پیش گرفته اند و بسیاری نیز ترجیح داده اند در سرزمینشان بمانند.
سخت‌ترین جنایتی که علیه ترکمن‌ها رخ داد را می‌توان حمله داعش به روستای «بشیر» دانست که دارای ۱۲۰۰ منزل مسکونی بود و حدود ۵۰۰۰ نفر ساکن داشت. ۱۲ و ۱۳ ژوئن ۲۰۱۴ داعش با امکانات کامل، از جمله سلاح‌های نیمه سنگین و خودروهای هامر غنیمتی از ارتش عراق به بشیر حمله کرد.
داعش طی دو روز، فاجعه‌ای در شهر بشیر آفرید و انواع جنایات از جمله قتل، سر بریدن و تخریب حسینیه‌ها و آتش زدن منازل شیعیان و آتش زدن مزارع و محصولات کشاورزی را مرتکب شد. در صبح روز اول حمله داعش، دو خودرو داعشی با ورود به محوطه مقام امام رضا (ع) در دو کیلومتری بشیر تلاش کردند تا پرچم داعش را در این مکان نصب نمایند که با مقاومت پلیس و نیروهای داوطلب مردمی مواجه شدند و با ورود نیروهای کمکی پلیس، دو خودروی داعشی کمی عقب نشستند. پس از یک ساعت و نیم از این حادثه، خودروهای داعشی به کمک نیروهای خود آمده و خصوصاً خودروهای زرهی هامر آنها را همراهی می‌کردند.
پس از آماده سازی نیروهای داعش، آنها از سه جهت به روستا حمله نمودند و پس از شهادت مدافعین، بر بشیر مسلط شدند. مردان باقی مانده در شهر را به قتل رساندند و پس از تجاوز به زنان، آنها را نیز به قتل رساندند و جنازه‌ها را بر تیرهای برق و مخازن آب آویختند. سپس خانه‌ها و حسینیه‌ها را ویران و یا بمبگذاری کردند و تعداد فراوانی از زنان و دختران را به اسارت بردند که پس از چند هفته با وساطت برخی عشایر عرب منطقه، برخی از جنازه‌های آنها به خانواده‌هایشان بازگردانده شد.
نیروهای داوطلب ترکمن از مناطق دیگر به کمک اهالی بشیر شتافتند و توانستند منطقه مسکونی روستا را به تصرف خود درآورند، ولی به دلیل فقدان پشتیبانی هوایی و ضعف امکانات شکست خوردند و تعداد زیادی از آنها به شهادت رسیدند که پیکر ۳۲ نفر از این شهدا همچنان به خانواده‌هایشان بازنگشته است.
افزون بر این، شهر «طوزخورماتو» از مناطق بسیار آرام، زیبا و بسیار حاصلخیز در عراق به حساب می‌آمد؛ ولیکن طی سال های گذشته به دلیل حوادث تروریستی فراوان مملو از دیوارهای سیمانی و موانع فلزی و نیروهای ارتش شده است. این عملیات‌ها عمدتاً ترکمن‌ها را در این شهر هدف قرار داده و شامل بمبگداری، ترور، ربایش، کوچ اجباری و... می‌شود که اکنون به جزئی عادی از زندگی روزمره ترکمن‌ها تبدیل شده است.
طوزخورماتو دارای اهمیت راهبردی در عراق است، زیرا این شهر در نقطه تلاقی سه استان مهم عراق شامل صلاح الدین، دیالی و سلیمانیه قرار گرفته و مسیر بزرگراه بین المللی از آن می‌گذرد و به شریان اساسی حمل و نقل در عراق از استان های شمالی به سمت جنوب عراق به حساب می‌آید. همچنین طوزخورماتو دارای ذخایر نفتی راهبردی می‌باشد که تاکنون استخراج نشده است.
در این بین، قدرت گیری جریانات تندرو تکفیری در منطقه نیز مزید بر علت شد و فشار‌ها بر ترکمن‌ها به شدت افزایش یافت. گروه داعش و نقشبندیه در این مناطق دارای پایگاه نفوذ بوده و اقدام به تحرکات گسترده‌ای خصوصا در سلیمان بیگ و ینکجه نمودند و با تهدید ترکمن‌ها به قتل تلاش نمودند تا آنها را از منطقه طوز بکوچانند و پس از مدتی شروع به ترور، بمب گذاری و تخریب حسینیه‌های شیعیان در طوزخورماتو نمودند.
پس از تسلط داعش بر استان نینوی و شهر موصل اوضاع کامل تغییر کرد. ارتش عراق از استان کرکوک خارج شد و مناطق فراوانی براحتی در اختیار داعش قرار گرفت و داعش هر چه در توان داشت، در جنایت علیه مردم عراق فروگذار نکرد و خصوصا ترکمن‌ها مورد تعدی داعش قرار گرفتند. در استان نینوی شهر تلعفر، در استان کرکوک شهرهای بشیر و تازه خورماتو، در صلاح الدین شهرهای طوزخورماتو و آمرلی و در دیالی شهر السعدیه از جمله مناطقی بودند که شاهد سخت‌ترین درگیری‌ها و نبرد‌ها با داعش بودند.
یکی از شورانگیز‌ترین نقاط در تاریخ نبرد با داعش، نبرد در آمرلی بود. این شهر با جمعیتی شامل ۲۰ هزار ترکمن شیعه و ۱۵ هزار نفر از سایر مذاهب و قومیت‌ها به شدت مورد تعرض داعشو نقشبندیه واقع شد و تنها در یکی از انفجار‌ها در مرکز این شهر که با استفاده از یک کامیون بمبگذاری شده انجام شد ۱۲۵ نفر به شهادت رسیدند.
این شهر به مدت ۸۳ روز در سال ۲۰۱۴ در محاصره داعش و نقشبندیه قرار گرفت و در صورت سقوط شهر آنچه بر سر بشیر و اهالی آن آمد بر سر اهالی آنرلی نیز می‌آمد، ولی مقاومت جانانه مردم این شهر و کمک‌های رسیده از سوی جمهوری اسلامی باعث شد تا محاصره این شهر شکسته و این عملیات که جزو اولین عملیات‌های پیروزمندانه عراقی‌ها بر علیه داعش بود نقطه آغازی برای شکست‌های پی در پی داعش باشد. انتشار تصاویر سردار سلیمانی در هنگام شکستن محاصره آمرلی، موجی از حس شادی و قدردانی نسبت به ایران را در میان ترکمن‌ها به وجود آورد.
گفتنی است، ترکمن های شیعه به دلیل اینکه از سوی داعش تکفیر شده اند، در حال حاضر در معرض بدترین تهدیدات ممکن قرار داشته و هر روز شاهد انفجار، ترور و تعدی می باشند. در حالی که ترکیه به عنوان مدعی اصلی حمایت از حقوق ترکمن ها، از آنها در عراق تنها به عنوان یک برگ برنده و ابزار سیاسی استفاده کرده است و امروزه دیگر در میان ترکمن ها، خصوصا شیعیان، جایگاهی ندارد.
