بحث و جدل‌ها درباره سلامت و مورد تأييدبودن يا نبودن محصولات تراريخته پايان‌ناپذير است، چه در ايران و چه در ديگر کشورها. در ايران هم مدت‌هاست بحث‌وجدل ميان اردوگاه موافقان و مخالفان اين محصولات به‌شکلي داغ و تمام‌نشدني برپاست. هر اردوگاه نيز هر روز چيز تازه‌اي رو مي‌کند.
به گزارش شرق، در جديدترين رويداد راجع به اين موضوع روز گذشته تعدادي از اعضاي بلندپايه دولت روحاني در جلسه‌اي با عنوان «شوراي ملي ايمني زيستي» که به رياست معاون اول رئيس‌جمهور برگزار شد، حاضر شدند؛ جلسه‌اي که مشروح جزئياتي که از آن منتشر شد همه در تأييد و دفاع از تراريخته بود. همين موضوع نيز واکنش اردوگاه مخالفان را در پي داشت.
بر اساس گزارشي که پايگاه اطلاع‌رساني دولت منتشر کرد، علاوه‌بر معاون اول، وزراي علوم، تحقيقات و فناوري و جهاد کشاورزي و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست نيز در اين جلسه حضور داشتند. اسحاق جهانگيري در اين جلسه با اشاره به گزارش نماينده سازمان حفاظت محيط زيست درباره فضاسازي‌هاي رسانه‌اي عليه مهندسي ژنتيك و علم بيوتكنولوژي، گفت: فناوري و دانشي با اين درجه از اهميت نبايد قرباني دعواهاي سياسي شود و امنيت رواني جامعه به هم بخورد.
نکته مهم در اين بخش، اظهارات معاون به نقل از اظهارات نماينده سازمان محيط زيست کشور است که اظهارات مخالفان تراريخته را «فضاسازي‌هاي رسانه‌اي عليه مهندسي ژنتيك و علم بيوتكنولوژي» توصيف کرده است. معاون اول رئيس‌جمهور در ادامه نيز با تأكيد بر ضرورت و اجتناب‌ناپذيربودن توسعه علم و فناوري در كشور و نيز لزوم دستيابي به دانش و فناوري‌هاي جديد، خاطرنشان كرد: جهت‌گيري اصلي نظام، توسعه علم و فناوري است و يكي از رويكردهاي اصلي اقتصاد مقاومتي نيز دانش‌بنيان‌كردن اقتصاد كشور است. او همچنين با يادآوري دستاوردها و پيشرفت‌هاي كشور در زمينه فناوري‌ها و توليدات دارويي، بر لزوم توسعه علمي و دستيابي به فناوري‌هاي جديد در حوزه كشاورزي با رعايت حساسيت‌ها تأكيد كرد و افزود: دست‌اندركاران علم بيوتكنولوژي و مهندسي ژنتيك نبايد به‌دليل برخي فشارهاي سياسي و سخنان منتقدان، فعاليت خود را متوقف كنند بلكه بايد شجاعانه و به دور از مسائل سياسي، با استدلال منطقي و از موضع علمي، ترديدها و نگراني‌هاي مخالفان را برطرف كنند و به جامعه آرامش‌خاطر بدهند.
جهانگيري تصريح كرد: كساني كه به‌دليل اطلاعات نادرست و غيركارشناسانه با موضوع مهندسي ژنتيك و علم بيوتكنولوژي مخالفت داشته و دچار ترديد هستند، اگر با استدلال‌هاي علمي و منطقي ازسوي صاحب‌نظران اين علم متقاعد شوند و نگراني‌هاي آنها در اين خصوص رفع شود، قطعا به توسعه اين علم كمك خواهند كرد. معاون اول رئيس‌جمهور همچنين با اشاره به گزارش ارائه‌شده درخصوص عدم اجراي برخي مصوبات پيشين شوراي ملي ايمني زيستي، اظهار كرد: به دليل عدم پيگيري و اجراي برخي مصوبات، شاهد وقفه و تأخير در پيشرفت كارها هستيم كه لازم است رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست با حساسيت جدي اين موضوع را دنبال كند تا عقب‌ماندگي‌هاي گذشته جبران شود.
وزير جهاد كشاورزي نيز در اين جلسه با بيان اينكه تاكنون در زمينه بيوتكنولوژي و توليد محصولات تراريخته فرصت‌سوزي شده است، گفت: متأسفانه در اين زمينه فضاسازي سياسي شده، درصورتي‌كه مهندسي ژنتيك يك موضوع كاملا علمي است كه بسياري از كشورهاي جهان از دستاوردهاي آن بهره‌مند شده‌اند.در اين نشست كه وزير علوم، تحقيقات و فناوري و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست نيز حضور داشتند گزارشي از علل عدم اجراي برخي مصوبات شوراي ملي ايمني زيستي نظير عدم ابلاغ لغو آيين‌نامه اجرائي قانون ملي ايمني زيستي و عدم ارائه گزارش پروژه توانمندسازي ايمني زيستي ازسوي نماينده سازمان حفاظت محيط زيست ارائه شد.
بررسي دستورالعمل اجرائي ايمني زيستي دستگاه‌هاي اجرائي نيز از ديگر موضوعاتي بود كه در اين جلسه مورد بحث و بررسي قرار گرفت و مقرر شد دستورالعمل تمامي دستگاه‌هاي اجرائي به‌منظور هماهنگي در كميسيون هماهنگي مطرح شود و مبناي عمل قرار گيرد و گزارش آن در جلسه آينده ارائه شود.
در اين جلسه گزارشي نيز از هشتمين اجلاس متعاهدان پروتكل ايمني زيستي كارتاهنا ارائه شد كه در اين گزارش به سابقه حضور جمهوري اسلامي ايران در ادوار مختلف پرداخته شده بود و دستاوردهاي اين اجلاس نظير عضويت ايران در شوراي حكام، عدم‌تصويب ممنوعيت ويرايش ژنومي و عدم تصويب آيين‌نامه بازدارنده آناليز احتمال خطر، مورد بررسي قرار گرفت.
اظهارات و مسائل يکطرفه مطرح‌شده در اين جلسه که در دفاع از محصولات تراريخته است، در شرايطي بيان مي‌شود که منتقدان اين محصولات دست‌کم در دو ماه اخير با حضور در ميزگردهاي تخصصي و بحث‌هاي علمي دلايل خود را در اين زمينه مطرح کردند. بااين‌حال، آنچه در اين جلسه مطرح و پيگيري شد به نظر حکايت از دفاع تمام‌قد دولت از محصولات تراريخته دارد که به‌گفته منتقدان و مخالفان، خطراتي جدي براي سلامتي مردم دارند و در کمتر کشوري از دنيا به آساني نسبت‌به مصرف و توليد آنها اقدام مي‌شود.
برای شنیدن بخشی از استدلالهای مخالفان این حصولات به سراغ آزاد عمرانی عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران رفتیم. او که یکی از شناخته شده ترین افراد در زمینه روشنگری درباره این محصولات است در گفت و گویی با شرق در این باره اینطور گفت: «برخی دیدگاه‌های دولتی در حوزه محصولات تراریخته از موضع قدرت می باشد و متاسفانه به نوعی شرایطی ایجاد کرده که اگر کسی از درون دولت منتقد تولید یا واردات محصولات تراریخته باشد با یکسری مخاطرات حرفه ای، شغلی و علمی مواجه می شود، به همین خاطر مدیران، اساتید و دانشمندان که در درون دولت جزو خیل منتقدان محصولات تراریخته هستند و بسیار هم زیادند به دلیل اهرمهایی که در اختیار موافقان محصولات تراریخته هست، ترجیح می دهند به خاطر حفظ امنیت شغلی و جایگاه علمی خودشان سکوت اختیار کنند. در حالی که اگر فضای گفتمانی دموکراتیک و منصفانه ای برقرار باشد ومنتقدان درون دولت بتوانند در وزارتخانه ها، سازمانها و نهادهای علمی با امنیت شغلی اظهارنظر کنند خواهیم دید که حرفهای زیادی در نقد محصولات تراریخته در درون دولت هست.»
عمرانی در پاسخ به این سوال شرق که یعنی معتقدید الان چنین فضایی نیست؟ می گوید «نه متاسفانه نیست» و ادامه می دهد:«مثال ساده‌اش این است که در بدنه خیل عظیم دانشگاهیان و مراکز علمی تحقیقاتی کشور، دانشمندان و مدیرانی که از آنها به عنوان مدافعان واردات و تولید تراریخته یاد می شود، در کل تعدادشان به ٤٠٠ نفر هم نمی‌رسد، ما فقط در وزارت کشاورزی ٧ هزار محقق و عضو هیات علمی داریم و به تعداد بیشتر دانشگاهیان دانشکده‌های پزشکی، زیست شناسی، کشاورزی و غیره! در صورتی که در وزارتخانه جهاد کشاورزی شاید تعداد کل مدافعان تولید انبوه و واردات محصولات تراریخته به ٢٠٠ نفر هم نرسد. نمی توان اینگونه نتیجه گیری کرد آن افرادی که اعلام موضع نمی کنند یقینا مدافع محصولات کشاورزی تراریخته هستند، منتهی چون فضا به گونه ای نیست که بتوانند به راحتی اظهارنظر کننند ترجیحشان این است که سکوت اختیار کنند و یا در ظاهر موضع ممتنع می گیرند.»
این عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران در ادامه به شرق می‌گوید: «به هر حال امنیت شغلی موضوع مهمی است، متاسفانه سیاستی که در موضوع محصولات کشاورزی تراریخته در ایران در حال اجراست مشابه همان سیاستی است که در دیگر کشورهای جهان در گذشته تجربه شده است. همواره دانشمندان مستقلی که از تراریخته ها انتقاد کرده و با آزمایشات مستقل، محصولات تراریخته و منفعت‌طلبی کمپانی های بیوتکنولوژی را به چالش کشیدند، به بی‌سوادی، فناوری ستیزی و ارتباط با بنگاه‌های اقتصادی و ... متهم شده‌اند. مثلا در آمریکا مشابه آنچه در ایران می‌بینیم اتفاقات زیادی رخ داده، هر دانشمند، کشاورز یا خبرنگاری که نسبت به تراریخته‌ها ابهام علمی و فنی مطرح کرده، توسط شرکت‌ها و کارتل‌های اقتصادی ذینفع، با طرح عناوین مجرمانه به دادگاه کشانده شده است. مشابه همین تاکتیک، در کشور ما هم در حال پیاده شدن است. بسیاری از مدیران دولتی و وزرا بدون اینکه بیایند حرف منتقدان تراریخته را بشنوند می‌گویند این حرف‌ها علمی نیست و سیاسی است و غیره... ما حرفمان این است که این مدیران و وزراء بیایند و استدلالات، استنادات و دغدغه های منتقدان را بشنوند و تجربه سایر کشورها را در قبال کشت و واردات محصولات تراریخته بررسی کنند؛ بعد اگر قانع نشدند هر تصمیمی خواستند بگیرند.»
عمرانی در ادامه تاکید می کند: «در عین اینکه ما ادله علمی کافی و متقن داریم که محصولات تراریخته باید مورد به مورد آزمایش و ارزیابی شود و تمام مخاطرات و ریسک‌های آنها اندازه‌گیری شود اما این روند را در ایران شاهد نیستیم، سوال ما اینجاست، وقتی صحبت از برنج و پنبه تراریخته یا محصولات وارداتی تراریخته می‌کنیم و با افتخار می‌گوییم سالانه میلیاردها دلار ذرت و سویای تراریخته وارد می‌کنیم، چرا نباید درباره این محصولات آزمایش و ارزیابی صورت می‌گرفت؟ چرا آمریکا که یک تایر هواپیما را به ما نمی‌فروشد بذرها و دانه‌های تراریخته آنها به آسانی به ایران صادر می‌شود؟ بذر پنبه تراریخته که از آن صحبت می‌شود در حقیقت محصول یک شرکت آمریکایی است و بسیاری از ذرت و سویای تراریخته که به کشور وارد می‌شود یا آمریکایی و کانادایی است یا از دیگر کشورهایی مانند آرژانتین و برزیل که اصطلاحا حیات خلوت‌های امریکا هستند تامین می‌شود. چرا آمریکا در موارد دیگر که منفعتی به مردم ایران می‌رسد اینقدر خبیثانه عمل می‌کند و مانع می‌شود، اما در زمینه فروش و صادرات محصولات تراریخته اینقدر دست و دلبازانه عمل می‌کند؟ در کنار این مباحث اقتصادی سوال اصلی ما همواره پیرامون ابهامات علمی است. من بارها در برابر افکار عمومی از موافقان پرسیدیم این برنج تراریخته که می‌خواهید آن را به سفره مردم وارد کنید اول به ما بگویید در کجای دنیا برنج تراریخته وارد سفره مردم وارد شده است؟ کدام کشور دنیا این برنج را مصرف می کنند؟ چرا هیچ کشوری از دنیا حاضر نشده این برنج را مصرف کند و ما ملت ایران باید نخستین مصرف کننده برنج تراریخته باشیم؟»
به گفته این این عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران : « متاسفانه حتی در بحث‌های علمی و تخصصی که در مدت اخیر در مناظرات تلویزیونی مطرح شد به جای پاسخ علمی به این سوالات، بحث را به حاشیه‌های بی‌ربط شخصی و طرح اتهامات بی‌پایه در انظار عمومی کشانده‌اند. در حالی که سه دولت خاتمی، احمدی‌نژاد و دولت اول روحانی محصولات تراریخته را نکاشتند و درباره آن موضعی محتاطانه داشته‌اند، پس بر خلاف جوسازی‌های فعلی بحث اصلا سیاسی نیست و موضوع به سلامت جامعه و محیط‌زیست کشور کاملا مرتبط است. چرا تا به حال یک نهاد مستقل در خصوص ایمنی و سلامت محصولات تراریخته تولید شده و وارداتی تحقیق نکرده و نتایج را به نهادهای بالادستی گزارش نداده است؟ چرا ذینفعان تراریخته باید در جلسات نظارت، ارزیابی و سیاست گذاری حضور یافته و تصمیم‌گیران این حوزه باشند؟ چرا تولید کننده و ذینفع تراریخته باید در نظام تصمیم گیری و شوراهای صدور مجوز ارزیابی واردات و تولید - چه به صورت مشاور، مدیر و مناظر - حضور داشته باشد؟ ما فقط می گوییم به جای فرافکنی به این سوالات پاسخ بدهند.»
عمرانی در پاسخ به سوالی درباره ارزیابی او از جلسه امروز در دولت نیز می‌گوید: «واقعیت این است که کسی در برابر علم و فناوری موضع مخالف ندارد و همه ما موافق آن هستیم، ما هم می‌گوییم فناوری هسته‌ای، هوافضا، الکترونیک، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی را با تمام قوا مورد حمایت قرار دهیم. اینها مولفه‌های قدرت و اقتدار کشور است. اما محصولات کشاورزی تراریخته حسابش از این موضوعات جداست. اینکه در آزمایشگاه و در بانک بذر کشور، بذر تراریخته یا محصول تراریخته داشته باشیم خیلی فرق می‌کند تا اینکه تراریخته‌ها را کورکورانه در طبیعت و محیط زیست ایران رهاسازی کنیم و وارد چرخه اکوسیستم و مصرف کنیم، این موارد دو مقوله جداگانه است. باید تجربه کشورهای دیگر را در نظر گرفت، باید بررسی کرد که چرا در آلمان و فرانسه و سوییس و ایتالیا و روسیه -که همه قدرتهای بزرگ کشاورزی هستند- خبری از کشت محصولات تراریخته نیست. در آلمان سالانه ٢٧ میلیون تن گندم و ٧ میلیون تن ذرت تولید می‌شود، در همین آلمان کمپانی‌هایی هستند که بذرهای تراریخته را به کشورهای دیگر صادر می کنند، ولی چرا در کشور خودشان اینها را کشت و مصرف نمی‌کنند؟ چرا کشور سوئیس که از بزرگترین صادرکنندگان بذرهای تراریخته است و سالانه حدود یک میلیون تن ذرت و کلزا تولید می‌کند، کشت تراریخته ها را تا مشخص شدن مخاطرات آن به تعویق انداخته است؟ این سوالات را باید مدیران و ارکان و تصمیمپگیری و دولت پاسخ بدهند، اتفاقا در جلساتی که مقامات بلندپایه دولت در این زمینه برگزار می‌کنند باید به این پرسش‌ها پاسخ بدهند و تحلیل ارئه دهند. اما واقعیت این است که بسیاری از وزرا خودشان اعلام کرده‌اند تخصصی در این زمینه ندارند باید دید مشاوران این وزرا چه کسانی هستند و آیا در این زمینه ذینفع هستند یا خیر.»
