در بسیاری از مواقع برای جمع کردن داده ها نیاز داریم که پرسشنامه طرحی کنیم. طراحی یک پرسشنامه خوب نیازمند تجربه و رعایت پاره ای قوانین می باشد. ما در این مقاله شما را با انواع و قوانین و اجرای درست ان آشنا می سازیم
در تعریف ساده می توان گفت که: پرسشنامه یک ابزار تحقیقاتی با مجموعه‌ای از پرسش‌ها است که با هدف جمع آوری و ثبت اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقدمه؛ نگاهی جامع به پرسشنامه
پرسشنامه (Questionnaire)، ساختار یا سندی است که می کوشد داده ها و اطلاعات مورد نیاز برای یک پژوهش علمی را فراهم آورد. این سند باید به گونه ای تدارک دیده شده باشد که به طور دقیق، طیف وسیع و رنگارنگی از موضوعات بحث مورد نظر را پوشش دهد و در ادامه، به گونه ای کدگذاری شده باشد که تحلیل خروجی ها از طریق وارد کردن نتایج به کامپیوتر مقدور باشد. از منظر تاریخی، پرسشنامه ابتکار Statistical Society of London در سال 1838 میلادی است.
در روند تهیه پرسشنامه باید به دو موضوع توجه داشت. اول اینکه کار باید به گونه ای پیش برود که نظرات افراد مورد مطالعه را در دقیق و صحیح ترین حالت ممکن جمع آوری کند (که اگر اینگونه نباشد بهره گیری از نظرسنجی اینترنتی یا تلفنی به صرفه تر خواهد بود) و دوم اینکه، پرسشنامه به طور دقیق، مختص حوزه مورد مطالعه تهیه و تدوین شده باشد.
انواع پرسشنامه ها کدام اند؟
پرسشنامه ها از نظر ماهوی، به سه دسته کلی طبقه بندی می شود و ما در این قسمت، آن ها را معرفی و تشریح می کنیم:
- پرسشنامه هایی که برای شناخت علایق یا preferences به کار می روند (مثلا می خواهیم بدانیم مردم به کدام جناح سیاسی علاقه دارند)؛
- پرسشنامه هایی که می کوشند نوع رفتار، عملکرد یا behaviors را شناسایی کنند (به عنوان مثال قصد دارید عادات غذایی کودکان مقطع ابتدایی را بررسی کنیم)؛
- پرسشنامه هایی که به حقایق یا facts می پردازند (این پرسشنامه ها باید بسیار دقیق گزینش شوند و عاری از هرگونه جهت گیری شخصی تهیه گردند، زیرا مثلا وقتی می خواهیم میزان حقوق مردان و زنان را با هم بررسی کنیم، دیگر نظر و عقیده مهم نیست و تنها حقیقت را مطلوب ماست).
شاکله یک پرسشنامه استاندارد
پرسشنامه ها باید طبق یک منطق و برنامه از پیش تعیین شده ادامه پیدا کنند. یعنی سوال دو، باید از پی منطقی مشخص در ادامه سوال یک قرار گرفته باشد و نیاز است این زنجیر، به همین منوال تا انتها و پرسش آخر ادامه یابد. به طور کلی می توان گفت که شاکله یک پرسشنامه همانند مکالمه ای داغ، از شناسایی فرد مقابل آغاز می شود و کم کم او را در دل موضوع قرار می دهد. پس از مدتی که ذهن فرد گرم شد، او را به وادی پرسش های سخت تر می کشاند و در آخر، جمع بندی صورت می گیرد.
قوانین ابتدایی تهیه پرسشنامه
تمامی پرسشنامه ها، فارغ از موضوع، باید از یک سری قوانین پیروی کنند و آن ها به شرح زیر معرفی می شوند:
- سوالات باید منظور خود را به فرد مقابل برسانند. یعنی جمله بندی و گزینه های احتمالی نباید پرسش شونده را به مشکل بیاندازد؛
- سوالات باید سلایق مختلف را دربرداشته باشند و نباید فرد ناچار شود نظری جز عقیده خود را اعلام کند. یعنی فردی که نظر Q را دارد نباید ناچار شود که A را انتخاب کند؛
- پرسشنامه های استاندارد معمولا پس از اتمام بخش اصلی، قسمتی به عنوان "open" answer دارند و از این طریق، می کوشند جنبه های جدید مساله را از دید مخاطب بشناسند؛
- هر آیتم تنها یک موضوع را بررسی می کند؛
- فرضیه سازی درباره شیوه پاسخ گویی مجاز نیست؛
- سوال به هیچ عنوان نباید فرد را به سمت و سویی مشخص هدایت کند؛
- ایجاد ذهنیت منفی از طریق کلام در متن سوال غیرمجاز است.
انواع پرسشنامه استاندارد از لحاظ اجرا عبارتند از:
– پرسشنامه به طریق رو در رو
– پرسشنامه تلفنی
– پرسشنامه پستی
– پرسشنامه رایانه ای
– پرسشنامه پست الکترونیکی
– پرسشنامه اینتنرنتی یا صفحات وب
خب برای مثال پرسشنامه استاندارد تلفنی: در مصاحبه های تلفنی یک پرسشنامه توسط مصاحبه گر به نمونه ای از پاسخگویان توسط تلفن ارائه می گردد چه پاسخگویان در منزل باشند و چه در محل کار.
مزایای این نوع مصاحبه:
- اين روش جمع آوري داده ها سريع و ارزان است .
- مصاحبه گران مجبور نيستند به ساعتهاي طولاني مسافرت كنند.
- سلامت جسماني مصاحبه گران به مخاطره نمي افتد.
- اطلاعات حساس و مهمي از آزمودنيها پرسيده مي شود.
معایب :
- بسياري از افراد تلفن ندارند يا شماره آنها در فهرست شماره تلفن ها نيست
- مقدار پاسخ ها بسيار كمتر از مصاحبه هاي رو در رو است .
- مصاحبه گر نمي تواند از پاسخ هاي غير شفاهي و غير كلامي را مشاهده كند
کاربرد پرسشنامه ها در علوم مختلف
کاربرد های پرسشنامه را می توان در چند رشته تشریح کرد:
پرسشنامه مدیریت:این نوع پرسشنامه برای جمع اوری اطلاعات در رشته مدیریت کاربرد دارد
پرسشنامه روانشناسی:این نوع پرسشنامه بیشتر به روانشناسان کمک میکند که وضعیت روانی و روحی فرد بیمار را بسنجد و بر اساس انها تصمیم مورد نظر را اتخاذ کنند
پرسشنامه ورزشی:این نوع پرسشنامه بیشتر در علوم ورزشی برای سنجش: آزمون های فعالیت جسمانی، کیفیت زندگی کاری و عملکرد روسای فدراسیون های ورزشی ، كيفيت زندگي كاري و ابعاد آن وتعهد سازماني وابعاد آن در معلمان تربيت بدني و غیره ...
