شاید به جرات بتوان مدعی شد اجرای طرحهای عمرانی درکشور تابع قواعد و سازوکار مشخصی نیست.
سالانه طرحهای عمرانی ریزودرشت انبوهی درکشوردوباره کاری یا درحالی به اجرا می رسندکه بعدا مشخص می شوداجرای پرهزینه برخی ازاین طرحها که ازجیب مردم وبودجه های عمومی کشورتامین اعتبارشده ضرورتی نداشته است! مانند پل گیشادرتهران یاپل نادری دراهواز که باهزینه های زیادطراحی وسپس جمع آوری آنها ضرورت پیدا کرد!
تعریف برخی از طرحهای عمرانی توسط متولیان فقط برای جذب اعتبار بدون توجه به ((فایده نهایی ))تعریف می شود. نکته مهم اینکه بسیاری ازشوراها وشهرداری ها فاقدبرنامه چهارساله دوران مسئولیتشان هستند و باتخصیص اعتبارات فی البداهه طرح هایی را درحوزه مسئولیتشان تعریف می کنند!
شهرداری میشناختم که درانتهای مدیریتش وابتدای کارشورای جدید ؛برای جذب اعتبارعمرانی تخصیصی هنگفت ؛عجولانه طرح احداث جاده ای رابدون مطالعات؛ باجذب اعتبار ناقص اجرا وضمن نفله کردن بودجه بعداز برکناری این طرح پرهزینه هم رهاشد. این گونه نگاه غیر فنی به اجرای طرحهای عمرانی درکشور ما یعنی تشدیدمحرومیت ؛نارضایتی و کاهش اعتمادمردم!! باید اذهان نمود که((متضرر اصلی حیف ومیل اجرای اینچنین طرحهای عمرانی درکشور مردم هستند)) که علیرغم تخصیص اعتبارات هنگفت ؛تحولی ازقبل اجرای این چنین طرحهای عمرانی غیرکارشناسی شاهدنیستندوبلکه بامعضلات جدیدمواجه می شوند.
اجرای طرحهای عمرانی علاوه برتصویب وتخصیص اعتبارجهت هزینه کرد مطلوب با ((حداکثر بهره وری ناشی ازسرمایه گذاری)) نیاز به سازوکاری مدون وبا هدف توجه به جوانب مختلف دارد .
نحوه اجرای پروژه های عمرانی درکشور بیانگراین مهم است که این سازوکاررعایت نمی شود وبهمین خاطر پرت اعتبارات تخصیصی چشمگیر است و نحوه اجرای این پروژه ها که باهدف کاهش مشکلات است به افزایش زحمت برای شهروندان منجر می شود.!!
بهتراست دستگاههای متولی همچون سازمان برنامه وبودجه و معاونت عمرانی وزارت کشور پژوهش جامعی رادرخصوص آسیب شناسی اجرای طرحهای عمرانی که بدون مطالعات جامع و ضرورت اجرا ویادوباره کاری و یا بادرصدی پیشرفت رها شده اند را طی پژوهشی مشخص تا خسارات هنگفت پنهان ناشی ازاجرای این طرحها مشخص وچاره اندیشی شود.
دو مثال برای روشن شدن بهترموضوع می زنم:
۱_وزارت راه وشهرسازی اقدام به شروع عملیات احداث جاده کمربندی دریک شهر نموده است وپس ازمسیرشکافی صعب العبور کوهستانی بعلت عدم تخصیص اعتبارکار تعطیل می شود درحالی که نحوه اجرای این طرح نشان دهنده عدم مطالعات معقول ومنطقی ونااشنایی شرکت مطالعاتی باماهیت طرح درانتخاب مسیربا حداقل هزینه وتحمیل سه کیلومترمسیروابنیه اضافی است.
همزمان شهرداری به بهانه احداث جاده با تخصیص اعتبارقابل ملاحظه درهمین منطقه اقدام به تجهیز کارگاه وخاکبرداری یکی دوکیلومترمسیر نموده ودرحالی که بنظر می آید طرح فاقدمطالعات واقعی است؛ چون درصورت ادامه مسیر این طرح توسط پیمانکار شهرداری به ناچار بعلت ضعف درمطالعات به جاده راه وشهرسازی دردست احداث یاچاه های نفت مسیر یاکوههای مرتفع منطقه ونیز شهرک های مسیر وارد می شود وامکان به نتیجه رسیدن طرح ناممکن است.!!دوطرح مشابه پرهزینه دریک منطقه بدون نتیجه یعنی دودکردن اعتبارات دریک منطقه محروم.
بنظر می رسددستگاههای دولتی ازوجود یک شورای مشترک فنی جهت جلوگیری ازدوباره کاری واجرای طرحهای فاقدفایده محروم هستند.
اجرای هردوطرح پیش گفته نشان ازبی برنامگی وبودجه سوزی دارد و عملا هیچ تاثیری تخصیص های هنگفت درروندتوسعه منطقه ندارد ومردم هرگز طعم توسعه را با اجرای اینگونه طرحها نچشیده بلکه اسباب نارضایتی نیزمی شود.
۲_شهرداری یک شهر دریک مسیرپرترافیک اقدام به احداث یک پل سواره بتنی باتخصیص اعتبارات می کندوبعدازاجرای ستون های بتونی بعلت کمبود اعتبارات ادامه پروژه سالها رها وشهردار جدید باتخریب این پل اقدام به احداث یک پل جدید باستون های سنگ وسیمان می نماید که این گونه پل سازی مدتهاست منسوخ شده است .
پیشنهاد می شود سازمان برنامه وبودجه برای هدفمندی به سرانجام رسیدن طرحهای عمرانی وجلوگیری ازحیف ومیل اعتبارات ؛تصویب پروژه های عمرانی را منوط به احرازشرایط زیرکند:
اول:لازم است هرشهرستان دارای یک ((شورای بررسی طرحهای عمرانی)) باشدمتشکل ازفرماندار؛دفترفنی فرمانداری شورای شهر؛شهرداری؛ راه وشهرسازی ؛محیط زیست جهادکشاورزی ؛ شرکتهای مطالعاتی ؛مراکز دانشگاهی ؛مشاوران فنی وسایردستگاههای مرتبط واجرای طرحهای پیشنهادی کلیه ادارات ازحوانب مختلف دراین شورا بررسی شود
مهمترین هدف این شورای ((بهره وری حداکثری منافع عموم ازاجرای طرحهای عمرانی ))و تکمیل شناسنامه تحلیل طرح بعلاوه مطالعات مرتبط باشد در این شناسنامه توسط شورای بررسی طرح های عمرانی ملاحظات مختلف ازقبیل تحلیل مطالعات براساس واقعیات وویژگی های منطقه؛چشم انداز اشتغال پایدلر وجانبی وملاحظات اجتماعی وزیست محیطی بایدلحاظ شود.مثلا اجرای یک طرح عمرانی باجانمایی مناسب دریک قسمت شهری می تواند سبب رونق کارناوگان تاکسیرانی شود.بنابراین حتی مکان یابی طرح اهمیت فراوانی دارد.
دوم : خودداری ازتخصیص های اندک به طرح های پرهزینه :جرای طرحهای عمرانی توسط دستگاههای دولتی بایدبدون ملاحظات سیاسی انجام شود ؛مدیران برخی دستگاههای دولتی درسایه مصالح شغلی نه نگاه به منافع شهروندان وتفاهم با چهره های سیاسی ا؛عتبارات عمرانی راتقسیم می کنند. بعنوان مثال در حوزه راهسازی اعتبارات را تکه پاره وبه طرحهای راهسازی مختلف درسطح یک استان بودجه های کمی تزریق درحالی که بعلت کمبود اعتبارات هیچکدام ازاین طرحها به نتیجه نمی رسد وبه طرحی که صدمیلیارد تومان نیاز دارد ۵میلیارد ترریق واین مهم یعنی تخصیص مصلحتی و نافرجام بودجه ها درسایه سیاسی کاری درحالی که اعتبارات استانی را می شد یکجا برای به سرانجام رسیدن تعدادی مشخص طرح هزینه وسبب توسعه شد
متاسفانه آفت سیاسی کاری بدون ملاحظات کارشناسی ازعوامل مهم دربه نتیجه نرسیدن پروژه ها است .
سوم: بررسی وتحلیل کارشناسی مطالعات طرح: در بسیاری مواردبه سرانجام نرسیدن یک طرح عمرانی بعلت ضعف درمطالعات بوده است؛ بررسی دقیق مطالعات طرح توسط شورای مذکور ازحیث فنی برآوردهای مالی ؛واقع گرایی ؛وپیش بینی معماری واستفاده ازمصالح محلی ازاهمیت خاصی برخورداراست بعنوان مثال آیا بهترنیست سازمان نوسازی وتجهیز مدارس بجای استفاده ازآجر سه سانتی گرانقیمت وتهیه ازاستان های دیگر انهم درمناطق دورافتاده حتی عشایری وروستایی ازسنگ که بوفور درآن منطقه است استفاده کند؟
شورای بررسی طرحهای عمرانی باید ضرورت اجرای طرح؛اهداف متصوراز طرح؛مدت زمان اجرای طرح اعتبار موردنیاز؛ملاحظات اجتماعی و زیست محیطی؛مکان یابی وجانمایی؛ شرایط ایجاداشتغال پایدار وجانبی ناشی ازاجرای طرح؛پیش بینی مدت عمر طرح بعدلزبهره برداری: شفاف سازی سوابق اجرای پروژه های مشابه وموازی به منظور جلوگیری ازدوباره کاری،راههای کاهش هزینه های اجرای باتغییرات کارشناسی درمطالعات باتوجه به تنگناهای مالی؛هزینه های جانبی متصورازاجرای طرح که به مردم ودیگرادارات تحمیل می شود و...بررسی شودبعنوان مثال شهرداری یک شهردریک خیابان فرعی بدون بررسی فنی اقدام به احداث یک بلوارمی کندکه ضرورت ندارد ودرمسیربلوارجدید دکل های فشارقوی وپایه های متعدد بتونی برق قرار می گیردکه هزینه جابه جایی هنگفت دارد ونهایتا شهرداری طرح عمرانی مذکور را باحیف ومیل اعتبار رها می کند ؛شورای عمرانی چون محل مشورت است مشخص می کندآیا اجرای یک طرح ضرورت دارد یاضررش بیشترازنفعش است مسئله ای مهمی که بنظر می رسد رعایت نمی شود!
درنهایت لازم است هرشهرستان دارای یک(( شورای بررسی طرحهای عمرانی)) باشدمتشکل ازفرماندار؛دفترفنی فرمانداری؛ شورای شهر؛شهرداری ؛راه وشهرسازی ؛محیط زیست؛ جهادکشاورزی شرکتهای مطالعاتی؛ مشاوران خبره واجرای یک طرح ازحوانب مختلف بررسی شود وتخصیص اعتبار به یک طرح تنها زمانی میسرباشد که شاسنامه پیوست داشته باشد وشورای بررسی طرحهای عمرانی شهرستان آن راتصویب کند.
دراینصورت سالانه ضمن ساماندهی و هدفمندی طرح های عمرانی درپرت هنگفت بودجه های عمرانی دراجرای دهها طرح بی فاید درکشور صرفه جویی فوق العاده ای خواهدشد.
