تحلیل مناظره های انتخابات ریاست جمهوری؛ کدام کاندیدا موفق بود؟ (بخش سوم)

تحلیل و تبیین مناظرات انتخابات ریاست جمهوری از دیدگاه های گوناگون، فرصتی است تا فارغ از جدل های مرسوم میان طرفداران کاندیداهای مختلف، چهارچوبی نسبتا دقیق تر و جامع تر در اختیار مخاطبانی قرار دهد که بناست در فرصتی محدود، شناخت خود از کاندیداهای موجود را برای انتخاب یکی از آنان به عنوان رئیس جمهور تکمیل کنند.

از همین روی، «تابناک»، کوشیده است بدون وارد شدن به این جدل های انتخاباتی، نظر تحلیلگران رسانه ای را درباره این مناظرات گرفته و آن را در معرض استفاده مردم قرار دهد. همچنین در این باره تلاش شده است، نظریات تحلیلگران بر پایه سه دسته بندی؛ قضاوت درباره فضای کلی مناظرات برگزار شده تا کنون، تحلیل عملکرد هر یک از کاندیداها و نقد شیوه مناظرات، سؤال های مطروحه و همچنین آسیب شناسی رفتار کاندیداها، تنظیم شود.

در بخش سوم از این سلسله مطالب، شبیر حسینی در سه حوزه نامبرده به بررسی، نقادی و آسیب شناسی مناظرات کاندیداهای ریاست جمهوری پرداخته است.
 
دور دوم مناظره بین کاندیداهای ریاست جمهوری در حالی برگزار شد که کاندیداها توجه ویژه ای به موضوع بازتاب سخنانشان در نزد حامیان خود در مناظره اول داشتند. این مناظره که تحت تأثیر حملات تند قالیباف و جهانگیری و وضعیت تدافعی و منفعلانه روحانی و همچنین مستقل بودن هاشمی طبا و میرسلیم در مناظره اول برگزار شد، دارای چند ویژگی کلی بود.

ابتدا اینکه سخنان بیان شده توسط کاندیداها در این مناظرات بیشتر سلبی بود تا ایجابی، به گونه ای که بیشتر سخنان بیان شده از طرف کاندیداها، مبتنی بر نفی طرف مقابل و اعلام معایب و نواقص جناح مقابل بود و کمتر به برنامه های خود کاندیداها اختصاص داشت.

ویژگی دیگر این مناظره را می توان در حملات تمام عیار منتقدان دولت به دو کاندیدای دیگر یعنی روحانی و جهانگیری دانست، به گونه ای که آنها توانستند با بیان ایرادات اصلی دولت و تأکید موکد بر چند موضوع مانند بیکاری، اشتغال جوانان، رکود و وضع معیشت مردم، نمایی ناکارآمد از دولت فعلی برای افکار عمومی ترسیم نمایند.

در برابر این انتقادات، روحانی و جهانگیری سعی داشتند با یادآوری دوران پرتنش و بحث برانگیز ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، افکار عمومی را به این سمت سوق دهند که آنها در این چهار سال، حداکثر کارشان این بوده که توانسته اند ماشین اقتصاد ایران را از ته دره نجات داده و به مسیر اصلی برگردانند و همچنین بیان کردند، در صورت رأی آوری هر یک از کاندیداهای جناح رقیب باید شاهد بازگشت به آن دوران باشیم.

نکته دیگر آنکه ضعف روحانی و جهانگیری در بیان دستاوردها و عملکردهای دولت به خصوص در موضوعات سیاست داخلی و خارجی و همچنین فرهنگی آن گونه که از آنها انتظار می رفت انجام نشد که البته یکی از علت های اساسی آن را شاید بتوان در کمبود وقت آنان و همچنین اختصاص بیشتر وقتشان برای پاسخ به انتقادات و کنایه های دیگر کاندیداها دانست.

البته جهانگیری سعی داشت تا در وقت های پنج دقیقه ای بیشتر به بیان مانیفست سیاسی خود و همچنین اصلاح طلبان برای حوزه سیاست و فرهنگ در مناظره بپردازد.

همچنین می توان این موضوع را مد نظر قرار داد که جهانگیری در این مناظره عمدا یا سهوا خود را در سایه کاندیدای اصلی اصلاح طلبان یعنی روحانی قرار داد و این روحانی بود که توانست با پاسخ های کنایه آمیز خود به انتقادات، توجه حامیانشان را به خود جلب کند.

به موضوع دیگری که می توان اشاره نمود، اینکه همه کاندیداها تلاش داشتند، با عبور از مباحث پرتنش سال 88 از یادآوری آنها خودداری کرده و توجه خود را به مباحث دیگر معطوف نمایند.

ارزیابی کاندیداها

اسحاق جهانگیری: معاون اول رئیس جمهور در مناظره اول، خود را به عنوان یک پدیده مطرح نمود ولی در مناظره دوم، سعی بر این داشت که بیشتر نقش یک حاشیه نشین اثرگذار را داشته باشد و به بیان شعارها و اهداف اصلاح طلبان در فضای موجود سیاسی بپردازد. وی با بازگشت خود به حاشیه، فضایی را فراهم کرد تا حسن روحانی بتواند بیشتر توجه افکار عمومی را به خود جلب نماید.

حسن روحانی: رئیس جمهور فعلی که نتوانسته بود در مناظره اول پاسخ مناسبی به انتظارات داده باشد، در این مناظره سعی داشت تا با فاصله گرفتن از فضای مناظره اول، خود را بیشتر در قامت یک کاندیدای مقتدر انتخابات ریاست جمهوری جلوه دهد، به گونه ای که در برخی موارد همچون انتقاد دیگر کاندیداها به موضوع اجرای برجام به کنایه ها و پاسخ های محکم، سعی داشت تا برتری خود را در این موضوعات نشان دهد.

محمد باقر قالیباف: شهردار تهران که مطمئنا توانسته در این دوره از انتخابات با دست های پرتر و زبانی صریح تر و تندتر از دوره های پیش و جمع آوری انواع و اقسام طرح ها و ایده های انتخاباتی پا به عرصه رقابت های انتخاباتی بگذارد، از اولین مناظره انتخاباتی با حملات پی در پی خود به جهانگیری و روحانی می توان گفت تا حدودی در تضعیف جایگاه دولت در نزد رأی دهندگان خاکستری موفق بوده، چون از یک سو با ترسیم فضای آرمانی با تحقق شعارهای انتخاباتی خود برای افکار عمومی، خود را یک نجات دهنده اوضاع اقتصادی ایران معرفی کرده و از سوی دیگر، ناکارآمدی دولت فعلی را نزد عموم مردم به رخ آنها کشیده است. البته هرچند این سخنان و شعارها، نتوانسته ایجاد جریان بزرگی به نفع وی رقم بزند، توانسته توجه و توان بسیاری از نیروهای اصلاح طلب را معطوف به پاسخگویی شبهات بیان شده توسط وی نماید.

سید مصطفی هاشمی طبا: پیرمرد عرصه مدیریت ورزشی ایران، که با خیال راحتی در هر دو مناظره حضور داشته، سعی دارد تا بیان نکات نغز و اثرگذار فضای فکری جامعه را به موضوعاتی مهمی به غیر از آنچه توسط کانداهای اصلی برگزار می شود، معطوف کند؛ هرچند وی در مناظره دوم با بیان یک نکته، سعی داشت پاسخ کنایه آمیزی به منتقدان دولت و برجام بدهد.

وی در این مناظره گفت: منتقدان باید بدانند که مثلا ساختمان پلاسکو در سه ساعت فرو ریخت ولی آواربرداری آن در 20 رو انجام شد؛ لذا اقدامات سازنده دولت فعلی برای اثر بخش بودن با توجه به اقدامات دولت قبلی به زمان بیشتری نیاز دارد.

سید مصطفی میرسلیم: کاندیدای حرب مؤتلفه که با نیت اعلام وجود مجدد قدیمی ترین حزب ایران در رقابت های انتخاباتی و احیای نام این حزب و به رخ کشیدن برنامه های خود به دیگر اصولگرایان در این رقابتها حضور داشت در مناظره اول تا حد زیادی چهره ای مستقل از خود نشان داد؛ اما در مناظره دوم با بیان جملات کوتاه و کلیدی در انتقاد از دولت فعلی فضای مناسبی را برای انتقادات گسترده دیگر کاندیداهای منتقد دولت فراهم نمود.

سید ابراهیم رئیسی: قاضی باسابقه و متولی فعلی آستان قدس رضوی در آغاز فعالیت انتخاباتی و مناظره اول قصد داشت با فاصله گرفتن از دعواهای سیاسی چهره ای اخلاقی و فراجناحی از خود نمایان کند. وی در مناظره اول، نه تنها وارد دعواها و بگومگوهای سیاسی میان روحانی و جهانگیری و قالیباف نشد، بلکه در مواردی هم به آنها در قالب تذکرات اخلاقی نکاتی را یادآوری کرد، ولی این رویه را در مناظره دوم تکرار نکرد.

وی در مناظره دوم سعی داشت با تأکید بر ناکارآمدی دولت بر تغییر وضعیت سفره های عموم مردم بر این نکته اصرار کند که دولت فعلی در تمامی عرصه ها و حتی در دستاورد کلیدی دولت در برجام هم نتوانسته عملکرد خوبی داشته باشد، به گونه ای که آنها حتی از نقد کردن چک برجام عاجزند و این سیاست های او خواهد بود که می تواند چک برجام را در عرصه بین المللی نقد کند. البته این نظرات رئیسی با کنایه های روحانی به سابقه آشنایی او با پرونده هسته ای روبه رو شد.

باید خاطرنشان کرد، در مجموع دو مناظره برگزار شده، آنچه بیان شد به هیچ وجه نشان دهنده برتری هیچ کاندیدایی نمی تواند باشد و آنچه بیشتر در این دو مناظره جلوه نمود، تخریب متقابل کاندیداهای دو جناح بود، به گونه ای که تاکنون هیچ کاندیدایی نتوانسته اقبال عمومی افکار عمومی را به خود جلب نماید. همچنین می توان بر این نکته تأید نمود که تاکنون سخنان کاندیداها، تنها اثر تردیدی بر قشر خاکستری رأی دهنده داشته و نتوانسته برتری مطلق را نصیب کاندیدایی نماید.

با توجه به آنچه در بالا گفته شد، باید این موضوع را هم مدنظر قرار داد که شیوه برگزاری مناظره به صورت جمعی، انتخاب سوال های کلی و کم رمق، پاسخ های غیر مرتبط کاندیداها به سؤالات و همچنین حضور غیر موثر مجری در مناظرات از اثر بخشی آن کاسته است؛ بنابراین، باید امیدوار بود که در آخرین مناظره، کاندیداها حضور ایجابی تری در عرصه داشته و از تخریب و کنایه گویی دوری کنند، که اگر چنین شود از تخریب سازمان و ساختمان رأی یکدیگر رسیدن به ساختمان پاستور محقق نمی شود و آنچه اتفاق خواهد افتاد، افزایش جمعیت مرددین به شرکت در انتخابات خواهد بود.