پوشش خبری ویروس کووید – ۱۹ نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاران با مشکلات متعددی مواجهند. خبرنگاران مسئولند که اطلاعاتی به‌روز برای خوانندگان فراهم آورند – کاری که در میانه بلاتکلیفی روزافزون حول‌وحوش این ویروس آسان نیست – با لحنی که نه مردم را وحشت‌زده کند و نه وخامت اوضاع را کم‌اهمیت جلوه دهد.
آنچه در پی می‌آید توصیه‌های موسسه «فرست درفت» برای پوشش خبری مسئولانه ویروس کویید – ۱۹ است. این توصیه‌ها از مصاحبه ما با خبرنگاران سلامت و علم، متخصصان حوزه سلامت، استادان روزنامه‌نگاری، محتواهای آموزشی موجود و چندین دستورالعمل بسیار ارزشمند برای پوشش خبری کرونا به دست آمده است.
۱- از لحن احساسی پرهیز کنید
اصطلاحاتی احساسی مثل «عاقب نامعلوم»، «آشوب»، «قاتل» و «فاجعه» شاید کلیک‌آور باشند اما همان‌قدر هم می‌توانند باعث ایجاد حس دلهره و هراس شوند؛ حس‌هایی که مقامات حوزه سلامت، مختصصان بیماری‌های واگیردار و ویروس‌شناسان هشدار داده‌اند که دقیقا مغایر با آرامشی است که مورد نیاز است.
کارین واهل – یورگنسن، استاد دانشگاه کاردیف که روی کاربرد احساسات در روزنامه‌نگاری کار کرده و پوشش ویروس نوظهور کرونا را در روزنامه‌های انگلیسی‌زبان دنبال کرده، می‌گوید: «روزنامه‌نگاران باید هم ماهیت تهدید را و هم مسئولیت‌شان را در قبال مدیریت احساسات مخاطبان تشخیص بدهند و نباید بیش از اندازه ترس را گسترش دهند.»
۲- مراقب تصاویر باشید
به هر عکس یا تصویری با دقت فکر کنید و برایش سابقه و پیش‌زمینه فراهم آورید. از تصاویری که به کلیشه‌ها دامن می‌زنند پرهیز کنید. مثلا قبل از استفاده از عکس یک آسیایی‌تبار که ماسک به صورت زده، بپرسید که این تصویر چطور می‌تواند به مطلب شما ربط پیدا کند. آیا سوژه مطلب شما آسیایی است؟ آیا مطلب‌تان درباره مفید بودن زدن ماسک به صورت در جلوگیری از سرایت ویروس است؟
همین امر برای تصاویری صادق است که می‌توانند باعث هراس بیش از حد شوند. آیا استفاده شما از تصویری که در آن افراد گان‌های مخصوص جلوگیری از سرایت ویروس پوشیده‌اند، باعث هشدار به خوانندگان می‌شود؟ آیا دارید از عکس آمبولانسی استفاده می‌کنید که یک برانکارد خالی دارد و منتظر است وارد یک خانه شود؟ به تاثیر عکس‌ها فکر کنید وقتی که نگرانی‌ها درباره اثرات ویروس دارد اوج می‌گیرد.
۳- از حدس و گمان درباره بدترین اتفاقات ممکن بپرهیزید و از متخصصان هم نخواهید چنین کنند
به همین ترتیب، ترغیب متخصصان یا منابع خبری برای اینکه برای شما گمانه‌زنی کنند یا نقل‌قول‌هایی احساسی بیان کنند همیشه به خوانندگان کمک نمی‌کند. یاهل – یورگنسن می‌گوید: «ما باید تمرکز کنیم روی آنچه می‌دانیم.»
۴- به خوانندگان بگویید چه کارهای مشخصی می‌توانند انجام دهند
امیلی ویاگا، استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه مینه‌سوتا، تاکید می‌کند که بلاتکلیفی ما را معذب و ناراحت می‌کند و این ناراحتی ما را در قبال اطلاعات غلطی که لحنی مطمئن دارند آسیب‌پذیرتر می‌سازد. او توصیه می‌کند در جلوگیری از گسترش ویروس، کارهایی برجسته شوند که مورد تایید متخصصان است: «قدم‌های محکمی که به ویروس کرونا ربط پیدا می‌کند می‌تواند قطعا مفید باشد چون در مردم این احساس را ایجاد می‌کند که دارند اوضاع را کنترل می‌کنند.»
۵- مخاطبان را به سمت منابع رسمی اطلاعات هدایت کنید
منابع تخصصی مثل سازمان جهانی بهداشت بهترین اطلاعات را برای مخاطبان در اختیار دارند. اطمینان خواننده را به نهادهای حوزه سلامت و افراد حرفهای این حوزه (بعد از اینکه قابل‌اعتماد بودن‌شان برایتان ثابت شد) تقویت کنید. بدین ترتیب، مخاطب شما می‌داند برای توصیه‌های آتی به چه کسی و چه نهادهایی مراجعه کند.
۶- با پژوهشی که برای گزارش بدان استناد می‌کنید با احتیاط برخورد کنید
رکسانه خمسی، روزنامه‌نگار علم، به این نکته اشاره می‌کند که از زمان شروع واگیری ویروس کووید – ۱۹، تعداد نسخه‌های پیش از انتشار مقالات علمی درباره آن به‌شدت افزایش یافته است. نسخه پیش از انتشار یک مقاله آن نسخه‌ای است که برای یک کنفرانس علمی یا چاپ در یک ژورنال علمی فرستاده می‌شود اما هنوز توسط همکاران و استادان آن حوزه داوری نشده است. در عین اینکه برخی از نسخه‌های پیش از انتشار می‌توانند اطلاعات مفیدی درباره آخرین تحقیقات ارایه کنند، برخی نیز ادعاهای دروغینی را مطرح می‌کنند که نباید بزرگ شوند.
خمسی توصیه می‌کند اگر از اطلاعات نسخه پیش از انتشار یک مقاله در گزارشی استفاده می‌شود، قبل از انتشار آن گزارش، از دانشمندان مستقل پرسیده شود که آن را بررسی کند. او می‌گوید: «شما نمی‌توانید کاری مشابه داوری یک ژورنال علمی انجام دهید اما اینکه یک متخصص مستقل آن را بررسی کند مطمئن‌تر است.»
۷- با بیش از یک متخصص صحبت کنید
خمسی سفارش می‌کند که پوشش خبری خود را بر پایه بیش از چیزی که یک مقام رسمی می‌گوید استوار کنید: «به سابقه و پیش‌زمینه نگاه کنید. ویروس‌شناسان مختلف قطعات مختلف پازل را در دست دارند. مواظب کسی که ادعا می‌کند کل پازل را در اختیار دارد باشید.»
۸- وقتی تصمیم می‌گیرید به کدام شایعه بپردازید، نکته‌های زیر را در نظر داشته باشد
از توجه‌کردن به شایعاتی که فقط در جمع کوچکی می‌چرخد یا افراد کمی به آن جلب می‌شوند پرهیز کنید. اینجا پنج سئوال هست برای اینکه مشخص کنند آیا یک شایعه به حد کفایت بزرگ شده است که ارزش توجه داشته باشد یا نه:
- این شایعه چقدر توجه به خود جلب کرده است و این میزان جلب‌توجه چقدر قابل‌مقایسه است با محتواهای مشابه در پلتفرمی که شایعه در آن می‌چرخد؟
- آیا بحث بر سر این شایعه فقط به یک جمع آنلاین محدود شده است؟
- آیا شایعه در حال انتقال از پلتفرمی به پلتفرم دیگر است؟
- آیا یک اینفلوئنسر یا یک حساب کاربری تاییدشده آن شایعه را به اشتراک می‌گذارد؟
- آیا رسانه‌های بزرگ آن شایعه را پوشش داده‌اند؟
۹- اگر تصمیم گرفتید که یک شایعه را خنثی کنید، روی حقایق متمرکز شوید مخصوصا در تیترها و توییت‌ها
ما در محتواهای آموزشی قبلی، به روزنامه‌نگاران توصیه می‌کردیم که با به کار نبردن زبانی که شایعات با آن منتشر شده‌اند در تیترها، بزرگنمایی‌شان را کم کنند. اما الان این فکر را اصلاح می‌کنیم: تحریریه‌ها باید تیترهای خود را سازگار با هر پلتفرمی بنویسند و تمایزی بین تیترهایی قایل شوند که مخاطبان در رسانه‌های اجتماعی می‌بینند با تیترهایی که وقتی در موتورهای جست‌وجو دنبال اطلاعاتند می‌بینند.
برای تیترهایی که مخاطبان احتمالا به‌واسطه خوراک‌های خبری الگوریتمی به آن‌ها برمی‌خورند، مثل تیترهایی در توییتر یا فیس‌بوک، در نظر داشته باشید که مخاطبان شاید تا آن موقع چیزی درباره شایعه ندیده یا نشنیده باشند. هدف این است که از بزرگ‌شدن شایعه جلوگیری شود. خبرنگاران نمی‌خواهند اگر خوانندگان اتفاقی یک تیتر را خواندند سهوا گمراه‌شان کنند بنابراین اگر در صورت لزوم یک شایعه را در این پلتفرم‌ها تکرار نکنید، تا وقتی که آن را اصلاح کنید.
با وجود این، در مورد تیترهایی که از طریق موتورهای جست‌وجو مثلا گوگل یا بینگ یا حتی یوتیوب به دست می‌آیند، همین که خوانندگان کلمات کلیدی خاصی را جست‌وجو می‌کنند به این معنی است که تا آن موقع چیزی درباره شایعه شنیده‌اند. نگرانی بزرگ‌کردن شایعه در اینجا کمتر است. به‌علاوه، هدف این است که ما زودتر از گمراه‌کنندگان و هراس‌افکنان به آن مخاطب دست پیدا کنیم که درباره یک شایعه مطلبی جست‌وجو می‌کند. گنجاندن کلمات کلیدی یک شایعه در تیترهایتان می‌تواند به این خوانندگان کمک کند که به‌سرعت محتوای شما را پیدا کنند و این احتمال را که به دام داده‌های بی‌ارزش گمراه‌کننده بیفتند کمتر می‌کند.
تیترها خیلی مهمند، حتی اگر بدنه متن شامل توضیحات دقیقی باشد درباره اینکه چرا یک شایعه درست نیست. خیلی از افراد بیشتر از یک تیتر یا توییت را نمی‌خوانند.
اگر برای مطلبی که می‌خواهد یک شایعه را خنثی کند جا دارید، تکنیک‌های «ساندویچ حقیقت» جورج لکاف زبان‌شناس را به خاطر داشته باشید: با حقیقتِ ماجرا شروع کنید، به دروغ اشاره کنید (بدون استفاده از زبان خاص آن دروغ) و دوباره به حرف درست بازگردید. بریونی سوایر – تامپسون و اولریک اکر از دانشکده روان‌شناسی وسترن استرالیا در مقاله‌ای نوشته‌اند که بیان‌کردن یک دروغ قبل از اینکه به اشتباه بودن آن اشاره کنیم «می‌تواند مطلوبیت آن مفهوم غلط را افزایش دهد و احتمال این خطر را زیاد کند که آن مفهوم غلط بعدا به‌اشتباه همچون حرفی که درست است به خاطر بیاید».
۱۰- مطلب‌تان را طوری بنویسید که پردازشش راحت باشد
بگذارید مطلب‌تان ساده و کوتاه بماند. از طراحی‌های گرافیکی برای مصور کردن نکته‌هایتان استفاده کنید و مطمئن شوید که خواندن حرفهای درست راحت‌تر از شایعات شده است (مثلا با استفاده از فونت درشت‌تر یا بولد کردن آنچه درست است). از ردیف‌کردن تمام داستان‌های ساختگی بپرهیزید. برای مغز ما دشوار است که دریابد چه چیزی درست است و چه چیزی غلط، به‌خصوص وقتی شما دارید به‌سرعت صفحه‌نمایش را می‌خوانید و پایین می‌آیید. راه‌هایی جالب و ساده برای متمرکز شدن روی واقعیت‌ها پیدا کنید و قدم‌هایی ملموس را به مخاطب پیشنهاد دهید که می‌تواند بردارد.
۱۱- از لحن مسخره‌کننده یا تحقیرآمیز بپرهیزید
ترس مردم از ویروس واقعی است، حتی اگر برخی از نظریات در این باب به انحراف رفته باشند. یک درمانه اشتباه برای این بیماری شاید نامعقول به نظر برسد، اما «باورنکردنی» یا «عجیب‌وغریب» نامیدن آن‌ها شاید خوانندگان را بگریزاند یا باعث شود آن‌ها به باورهای خود راسخ‌تر شوند. در اوضاع بلاتکلیفی، اضطراب یک واکنش خیلی طبیعی است که روزنامه‌نگاران می‌توانند به جای قضاوت با همدلی با آن بهتر روبه‌رو شوند.
۱۲- فکر کنید که خوانندگان چه سئوالاتی درباره کووید – ۱۹ می‌پرسند و جاهای خالی اطلاعات را با روزنامه‌نگاری کاربردی پرکنید
مایکل گولبیفسکی که در شرکت مایکروسافت کار می‌کند، اصطلاح «خلاء اطلاعاتی» را ابداع کرده است برای توصیف سئوالاتی که در جاهایی جست‌وجو می‌شوند که داده‌های مرتبط به آن‌ها محدود است، موجود نیست یا به‌شدت مشکل‌دار است. او و دانا بوید (یک کارمند دیگر مایکروسافت در بخش «پژوهش، اطلاعات و جامعه» این شرکت) در مقاله‌ای نوشته‌اند هنگامی که اخبار فوری منتشر می‌شوند، خوانندگان دچار خلأ می‌شوند چون موجی از جست‌وجوهای جدید که قبلا انجام نشده بوده پیش می‌آید و علتش هم این است که افراد از نام‌ها و هشتگ‌ها و دیگر اقلام اطلاعاتی استفاده می‌کنند تا جواب سئوالات خود را پیدا کنند. تحریریه رسانه‌ها باید به سئوالات یا کلمات کلیدی‌ای که خوانندگان احتمالا درباره کویید – ۱۹ جست‌وجو می‌کنند فکر کنند و ببینند چه کسانی می‌توانند محتواهایی درباره این سئوالات تولید کنند و جاهای خالی اطلاعات را با محتواهای باکیفیت پر کنند.
برای نمونه، وقتی خوانندگان در گوگل این سئوال را جست‌وجو می‌کنند: «آیا از بسته‌ها ممکن است کرونا بگیرم؟»، در نتایج جست‌وجو برای این سئوال مطلبی از سی‌ان‌ان ظاهر می‌شود درباره اینکه سنای آمریکا بسته اضطراری مقابله با کرونا را تصویب کرد. این جواب احتمالا آن چیزی نبوده که خوانندگان به دنبالش بوده‌اند.
اما در فهرست نتایج همین جست‌وجو در گوگل، مطالبی از روزنامه واشنگتن پست و دانشگاه هاروارد هست که با استفاده از تکنیک‌های بهینه‌سازی موتورهای جست‌وجو (سئو) و کلمات کلیدی «ویروس کرونا»، «بسته‌بندی» و «چین»، به پرکردن خلئی که این شایعه درست کرده کمک می‌کنند. این کلمات مستقیما در تیتر مطلب واشنگتن پست آمده‌اند. این مثالی است از اینکه اشاره‌کردن به شایعه در تیتر می‌تواند به مخاطبان کمک کند که محتوای باکیفیتی پیدا کنند که به سئوالات آن‌ها پاسخ می‌دهد.
۱۳- با دقت طراحی کنید
تصویرسازی‌های شما نیز مثل تیترها و متن‌هایتان باید صحیح باشد و ترس را به جان افراد نیندازد.
