دکتر حسین علایی، استاد دانشگاه، از فرماندهان سپاه در جنگ تحمیلی و قائم مقام پیشین وزیر دفاع درباره چشم انداز تحولات افغانستان پس از روی کار آمدن طالبان و نقش ایران در آینده افغانستان می گوید: ایران بایستی از برقراری حاکمیت ملی که موجب ثبات و آرامش در افغانستان خواهد شد حمایت کند تا در آن کشور امنیت پایدار برقرار شود. در کوتاه مدت فرار ارتش آمریکا و نیروهای ناتو از افغانستان به نفع ایران است. اما تسلط یکجانبه طالبان بدون مشارکت مردم در حکومت آن کشور به شدت به ضرر ایران است. رابطه متوازن ایران با همه گروه های افغانی از جمله مجاهدان دره پنجشیر و طالبان و شیعیان و هزاره ها و تاجیک ها و نیز همه کشورهای همسایه افغانستان می تواند به مردم افغانستان برای رهایی از سلطه مطلقه آمریکا و طالبان کمک کند.
متن گفت وگوی شفقنا با دکتر علایی را می خوانید:
-با توجه به تحولات اخیر در افغانستان چه پیش بینی برای آینده این کشور می توان داشت؟ آیا طالبان خواهند توانست حکومتی فراگیر ایجاد کرده و مخالفان و اقوام و را نیز به نوعی سهیم در قدرت کنند؟
ترکیب دولتی که طالبان اعلام کرده است بیانگر آنست که اقوام، مذاهب و گروه های مختلف افغانی در آن حضور ندارند و یک دولت فرقه ای تشکیل داده است. بنابراین نه تنها حکومت فراگیر تشکیل نشده است و مخالفین طالبان هیچ سهمی از دولت ندارند، بلکه همگی اعضای دولت اعلام شده از شاخه های مختلف طالبان هستند که حتی بعضی از آنها در کشتار مردم افغانستان به ویژه در مزارشریف دست داشته اند. طبیعی است که چنین دولتی فقط با زور و با کمک افراد مسلح می تواند در قدرت باقی بماند. به نظر می رسد که طالبان برای تثبیت قدرت خود، هم با مخالفت بخش های زیادی از مردم افغانستان و هم با چالش های منطقه ای و بین المللی مواجه خواهد شد و نیاز به انعطاف بیشتری در مواضع و رفتار خود دارد. تاکنون هیچ دولتی حاضر به شناسایی رسمی دولت طالبان نشده است. به هر حال طالبان در شرایط فعلی نیاز به آرامش و رضایت مردم در داخل افغانستان دارد تا بتواند زمینه را برای تحمیل خود به عنوان یک دولت جدید، فراهم آورد.
-برخی معتقدند طالبان با بیست سال گذشته تفاوت دارند. با توجه به موضع گیری های اخیر این گروه آیا می توان چنین برداشتی داشت؟
تجربه پنج ساله حاکمیت طالبان بر افغانستان در قبل از ۲۰ سال گذشته نشان داده است که مواضع و رفتارهای وحشت آفرین گذشته طالبان، توانایی تشکیل دولت پایدار در این کشور را ندارد. بنابراین طالبان بنابر توصیه کشورهایی مانند پاکستان و قطر سعی کرده است با حفظ مبانی فکری سابق، مواضع نرم تری در برابر مردم اتخاذ کرده و برای تسلط بر افغانستان، دست به کشتار و خونریزی وسیع نزند. اما برای بسیاری از مردم افغانستان و همسایگان این کشور این سوال مطرح است که آیا این مواضع موقتی و تاکتیکی است و صرفاً برای تثبیت سلطه طالبان بر افغانستان و فریب دادن مردم و دولت های منطقه اتخاذ شده است یا این که در آینده نیز ادامه خواهد یافت؟ به هر حال شیوه رفتاری طالبان در تصرف شهرها و روستاهای افغانستان نشان داده است که طالبان در موضع گیری ها و عملکرد خود تغییر ایجاد کرده است و با طالبان بیست سال قبل تفاوت دارد و از میزان خشونت و سبعیت خود کاسته است و قصد دارد حکومت تشکیل دهد.
-طالبان مساله پنجشیر را تا کنون نتوانسته اند از طریق مذاکره و گفت وگو حل کنند و به نوعی درگیری هایی نیز در این منطقه به وقوع پیوسته است. چرا جامعه جهانی در قبال این مساله سکوت کرده و این مناقشه چگونه در ادامه حل خواهد شد؟ آیا طالبان با گروه های مخالف خود در آینده نیز اعلان جنگ خواهد کرد؟
طالبان حاضر به تقسیم قدرت نیست و با گروه های مختلف از جمله با احمد مسعود بر سر واگذاری کنترل دره پنجشیر به وی مذاکره نخواهد کرد. طالبان به دنبال تسلط کامل نظامی بر تمامی جغرافیای افغانستان است و سایر گروه های مسلح را تحمل نخواهد کرد و تمامی اقوام را خلع سلاح خواهد کرد. به نظر می رسد که آمریکا به این نتیجه رسیده است که از طریق طالبان که در کنترل پاکستان است بهتر می تواند بر دولت آینده افغانستان نفوذ غیرمستقیم داشته باشد. از سوی دیگر سایر کشورها نیز به این نتیجه رسیده اند که با حاکمیت طالبان، جنگ می تواند در افغانستان خاتمه یابد. بر همین اساس است که سایر کشورها از احمد مسعود و تداوم جنگ در افغانستان حمایت نمی کنند. گروه های دیگر افغانی هم ظرفیت و توانایی ادامه جنگ را ندارند و مذاکره و رسیدن به تفاهم با طالبان را بر تداوم جنگ ترجیح می دهند. مردم افغانستان هم از جنگ خسته شده اند و برقراری امنیت و پایان کشت و کشتار را نسبت بر اصرار برای تشکیل یک دولت فراگیر و با مشارکت سایر گروه ها در اولویت می دانند.
– برخی معتقدند که حکومت طالبان در افغانستان منجر به تقویت گروه های تندور نظیر داعش و القاعده خواهد شد. آیا چنین فرضیه ای ممکن است؟ در آن صورت چه تبعاتی برای منطقه و جهان خواهد داشت؟
طالبان می داند که فرصت دادن به گروه هایی مانند القاعده و داعش، باعث از بین رفتن حاکمیت آنها بر افغانستان خواهد شد زیرا دولت های همسایه و جامعه بین المللی هرگز آن را نخواهند پذیرفت. البته مبانی فکری طالبان با القاعده و داعش تا حد زیادی نزدیک است و همه آنها به دنبال تشکیل امارت اسلامی از طریق انجام عملیات نظامی هستند و برای آراء و خواست مردم هیچ اهمیتی قائل نیستند. به هر حال داعش و القاعده تلاش خواهند کرد تا از فرصت تسلط طالبان بر افغانستان برای افزایش توانایی های خود استفاده کنند. اما بعید به نظر می رسد که طالبان اجازه انجام عملیات نظامی را به این گروه ها از طریق خاک افغانستان بدهد.
-اینکه گفته می شود قدرت های بزرگ در مساله افغانستان با یکدیگر توافق کرده تا طالبان بر مسند قدرت بنشیند چه اندازه صحت دارد؟ نقش ایران در تحولات افغانیستان چه خواهد بود؟ آیا ایران موضع انفعالی در پیش گرفته است یا خیر؟حضور ایران در مراسم قدرت گیری طالبان چه اندازه حایز اهیمت است؟
بعید به نظر می رسد که قدرت های بزرگ برای واگذاری حکومت افغانستان به طالبان توافق کرده باشند. اما شاید آمریکا برای نجات از باتلاق افغانستان به این نتیجه رسیده باشد تا به جای اجازه دادن به مردم افغانستان برای تشکیل یک حکومت ملی که باعث قرابت بیشتر افغانستان با ایران خواهد شد، دولت افغانستان را به طالبان که در کنترل دولت هایی مانند پاکستان و قطر است واگذار کند. زیرا از دید آمریکا، طالبان جلوی نفوذ ایران را در منطقه خواهد گرفت. چون اندیشه طالبان ضد ایران و ضد اقوام هزاره و تاجیک و مخالف زبان پارسی و مخالف شیعه است. به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران با درک این موضوع سعی کرده است تا طالبان را از دشمنی با ایران و مردم فارسی زبان افغانستان باز دارد و با مذاکره با طالبان سعی کرده است در مواضع آنها تعدیل ایجاد کرده و آنها را از رفتار خشن باز دارد. ایران بایستی رفتار متوازن خود را با همه گروه ها و نیز آحاد مردم افغانستان ادامه دهد و از تشکیل دولت فراگیر با حضور همه گروه ها و اقوام و مذاهب حمایت کند و تن به پذیرش امارت اسلامی ندهد و همچنان از نظام جمهوری اسلامی افغانستان از طریق آراء واقعی مردم حمایت کند.
-با خروج آمریکا از افغانستان و احتمالا از برخی دیگر از کشورهای منطقه، چه پیامدها و تبعاتی به دنبال خواهد داشت؟ آیا در درازمدت موجب امنیت منطقه خواهد شد یا آتش کینه ها را عمیق تر و بیشتر خواهد کرد؟
خروج آمریکا از کشورهای منطقه از جمله افغانستان و عراق و کشورهای خلیج فارس باعث افزایش امنیت منطقه و همگرایی کشورهای منطقه خواهد شد. در طی ۷۰ سال گذشته اسرائیل و آمریکا باعث تفرقه بین کشورهای خاورمیانه شده اند. طبیعی است که با خروج آمریکا از خاورمیانه، مهم‌ترین عامل واگرایی بین کشورهای منطقه از بین خواهد رفت و آنها نیاز به همکاری بیشتر با یکدیگر پیدا می کنند. همه کشورهای منطقه مسلمان هستند و می توانند اقتصاد خود را به بکدیگر پیوند زده و یک قطب نیرومند اقتصادی را در جهان تشکیل دهند و با هم، پیمان عدم مخاصمه امضاء کنند. آنگاه نظریه امنیت دسته جمعی هم می تواند در عمل محقق شود و ارتش های این کشورها نیز می توانند با یکدیگر همکاری کنند و حتی مکمل یکدیگر باشند.
– آیا حضور طالبان در قدرت در ادامه منجر به جنگ داخلی خواهد شد؟ در آن صورت چه پیش بینی برای آینده افغانستان می توان داشت؟
اگر کشورهای خارجی در امور افغانستان مداخله نکنند، طالبان برای حضور در قدرت مجبور به تفاهم با مردم و گروه های افغانی می شود. در این صورت جنگ داخلی در افغانستان رخ نخواهد داد و همه اقوام افغانی برای تشکیل یک دولت فراگیر نیاز به همکاری با یکدیگر دارند. البته پاکستان هم بایستی دست از حمایت یکجانبه از طالبان بردارد و اجازه دهد تا همه مردم افغانستان در حکومت مورد نظر خود دخیل باشند و سرنوشت خود را تعیین کنند. برای جلوگیری از بروز جنگ داخلی بایستی همه کشورهای همسایه افغانستان با یکدیگر همکاری کنند و با وادار کردن طالبان به پذیرش آراء مردم، اجازه بروز جنگ داخلی را در افغانستان ندهند. طالبان نباید با تکیه بر تفنگ، حکومت خود را با نام امارت تشکیل دهند، بلکه همه گروه های افغانی باید با کمک جمهور مردم حکومت تشکیل دهند که قاعدتاً این جمهوری، اسلامی نیز خواهد بود.
-حضور طالبان در همسایگی ایران چه پیامدهای مثبت و منفی برای ایران خواهد داشت؟ و بهتر است ایران در قبال این مساله چه مواضعی اتخاذ کند؟
اگر ثبات و امنیت در افغانستان برقرار شود، به نفع همه کشورهای منطقه خواهد بود. ایران بایستی از برقراری حاکمیت ملی که موجب ثبات و آرامش در افغانستان خواهد شد حمایت کند تا در آن کشور امنیت پایدار برقرار شود. در کوتاه مدت فرار ارتش آمریکا و نیروهای ناتو از افغانستان به نفع ایران است. اما تسلط یکجانبه طالبان بدون مشارکت مردم در حکومت آن کشور به شدت به ضرر ایران است. رابطه متوازن ایران با همه گروه های افغانی از جمله مجاهدان دره پنجشیر و طالبان و شیعیان و هزاره ها و تاجیک ها و نیز همه کشورهای همسایه افغانستان می تواند به مردم افغانستان برای رهایی از سلطه مطلقه آمریکا و طالبان کمک کند.
