عملیات کربلای یک عملیات تهاجمی سپاه پاسداران علیه نیروهای ارتش عراق در خلال جنگ ایران و عراق بود که در تیر سال ۱۳۶۵ برای ده روز به‌صورت گسترده در منطقه مهران انجام شد و با پیروزی نیروهای ایرانی و بازپس‌گیری شهر مهران به پایان رسید. سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی در عملیات کربلای ۱ در میان همرزمان خود علت ضعف دشمنان را بیان کرد.
به گزارش «تابناک»؛ ارتش متجاوز رژیم بعث عراق پس از ناکامی در بازپس‌گیری فاو از رزمندگان ایرانی و برای جلوگیری از حملات گسترده ایران، در پی حملات متعدد در غرب کشور، شهر مهران را به تصرف درآورد و با هیاهو آن را به رخ جهانیان کشید. صدام اعلام کرد مهران مهریه فاو است و تا زمانی که ایران در فاو است، آن‌ها هم محکم و استوار در مهران خواهند ماند.
به دنبال این اتفاق، فرماندهان و رزمندگان ایرانی مجدانه در پی تدارک اجرای عملیاتی برای نابودی و بیرون راندن مجدد قوای عراق بودند که سرانجام با گردآوری نیروی رزمی کافی و تهیه طرحی مناسب، در ۹ تیر سال ۱۳۶۵ عملیاتی با نام «کربلای ۱» به اجرا درآوردند.
این منطقه عملیاتی از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهرام آباد و از شرق به جاده مهران - دهلران منتهی می‌شد. تلاش اصلی بر انجام عملیات از محور ارتفاعات قلاویزان و یالهای آن تا رودخانه گاوی در نظر گرفته شد.
ساعت ۲ بامداد روز شنبه ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۶۵ با اجرای آتش شدید توپخانه ارتش عراق روی مواضع رزمندگان اسلام هجوم به منطقه مهران آغاز شد و پس از اجرای سی دقیقه آتش سنگین و گسترده یگان‌های تحت امر لشکر ۱۷ زرهی به همراه ۵ تیپ پیاده هجوم خود را از دو محور آغاز کرد.
در محور اول (جنوبی)، تیپ‌های ۴۱۷ پیاده و ۷۰ زرهی در حالی‌که تیپ ۴۴۳ پیاده در احتیاط آن‌ها قرار داشت، از سمت ارتفاعات قلاویزان حرکت و در محور دوم (شمالی) تیپ‌های ۹۲ و ۶۰۶ پیاده و تیپ ۵۹ مختلط حمله خود را از ارتفاعات نمه کلان بو با هدف تصرف ارتفاعات کله قندی تنگه کنجانچم _ جاده آسفالت مهران _ ایلام و منطقه مهران آغاز کردند.
از سوی دیگر، نیروهای ارتش جمهوری اسلامی که پدافند (حفاظت و دفاع) از منطقه مهران را بر عهده داشتند با درگیری دفاعی سنگین و تقدیم حدود ۴۰۰ تن شهید، ۹۸ مفقودالاثر، ۱۸۰ مجروح و ۹ شهید و با به جا گذاشتن تعدادی از تجهیزات و سلاح‌های سبک و سنگین، خودرو، توپ‌های ۲۳ میلیمتری و تانک نفربر به جا مانده یا منهدم شده یا به غنیمت عراقی‌ها درآمده عقب‌نشینی کرد.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز که برای مقابله با تهاجم دشمن ۱۸ گردان وارد عمل کرده بود متحمل ۷۰ تن شهید، ۶۶۶ مجروح، ۱۲۳ تن مفقودالاثر و هشت تن اسیر که در نهایت مهران به اشغال دشمن درآمد.
جنجال تبلیغاتی عراق در پی اشغال مهران
پس از اشغال شهر مهران، رادیو عراق طی اطلاعیه‌ای به تبیین و تشریح علت تغییر سیاست ارتش عراق از پدافند (دفاع) به آفند (تهاجم) در مناطق حساس پرداخته و اظهار کرد که اکنون سپاه‌های مختلف عراق از حالت دفاعی به تهاجم درآمده است، در حالی که تنها سپاه هفتم جلوی ایران را در فاو فاصله گرفته است.
عراق اقدام به تصرف مهران کرد که ایران فکر نکند ما ضعیف هستیم اما اعلام می‌کنیم در همین حال، حاضر به عقب‌نشینی از مهران هستیم در صورتی‌که عقب‌نشینی ایران و عراق به مرزهای بین‌المللی و عدم دخالت در مسائل دفاعی داخلی یکدیگر صورت گیرد و عقب‌نشینی ایران از شهر فاو در مقابل عراق از مهران خواهد بود و فعلاً شهر مهران را در اشغال خود نگه می‌داریم.
حکومت صدام در اولین روز اشغال مهران با انتشار اطلاعیه‌ای نظامی در خصوص تصرف شهر مهران توسط عراق در ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه همان روز تبلیغات پرهیاهوی را به راه انداخت: توپخانه ارتش عراق در ۱۲ شهر ۱۲ گلوله توپ شلیک کرد و دولت عراق سه روز تعطیلی عمومی اعلام کرد. رادیو و تلویزیون عراق با قطع برنامه‌های عادی خود جشن و پایکوبی و تبلیغات گسترده‌ای را به راه انداخت. مردم در شهرها تظاهرات کرده و آزادی فاو را در مقابل آزادی مهران خواستار شدند.
همچنین برخی دولت‌های عربی منطقه همگام با دولت عراق یک روز تعطیلی عمومی اعلام کردند و مردم را به شادی و پایکوبی فراخواندند. رادیو و تلویزیون و نشریات عراق از اشغال مهران چنان حماسه‌ای ساختند که گویی ارتش عراق دوباره شهر خرمشهر یا پایتخت ایران را فتح کرده است. دشمن با راه‌اندازی جنگ روانی و تبلیغات گسترده اعلام کرد که مهران را در مقابل فاو پس می‌دهیم.
اشغال مجدد مهران
با توجه به اهمیت آن به عنوان شهر مرزی و تبلیغاتی که عراق در سطح بین‌المللی به راه انداخته و مهران را معادل فاز دانسته و خروج از آن را مشروط به عقب‌نشینی نیروهای ایرانی از فاو کرده است و اینکه مهران سخت مورد توجه متجاوزگران است و آن‌ها با حساسیت شدید تحرکات ایرانیان را در منطقه زیر نظر داشتند، تبلیغات روانی دشمن نیز بر خلاف مقصودش سبب شد که رزمندگان ایرانی برای بازپس‌گیری مهران، بیش از پیش تهییج و تحریک شوند و آزادسازی مجدد مهران در اولویت قرار گیرد، به ویژه که بیم آن می‌رفت، این حادثه بزرگ افتخارات رزمندگان در عملیات والفجر ۸ را تحت‌الشعاع قرار دهد.
از طرفی دیگر تحرکات ارتش عراق حمله به منطقه‌ای دیگر را احتمال می‌داد که در این صورت افزون بر بحرانی‌تر کردن اوضاع، تلاش برای اجرای عملیاتی گسترده در آینده را خنثی می‌ساخت و به تضعیف توان نظامی و روحیه رزمندگان اسلام و تشدید شایعات و جو نامطلوب در داخل کشور می‌انجامید. به همین دلایل، اقدامات بازدارنده ضروری به نظر می‌رسید. فرماندهان ارتش و سپاه راه‌حل‌های متعددی از جمله پرهیز از عملیات آفندی، حفظ وضع موجود و تمایل به پدافند و استفاده از نیروهای سپاه برای عملیات را در جلسات پیشنهاد دادند.
مسئولان نیروی زمینی ارتش معتقد بودند در موقعیت کنونی باید پدافند کنیم زیرا عراق با نیروهای سازمان یافته و احتیاطی که در تمام رده‌ها دارد، می‌تواند به سایر محورها در هر نقطه که بخواهد حمله و پیشروی کند و ارتش در وضعیت موجود به تنهایی توانایی دفاع از خطوط پدافندی را هم ندارد. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنند که به طور کلی آفند کنار گذاشته شود و با به‌کارگیری همه نیروهای مانوری و غیره به پدافند بپردازد و سپاه نیز نیروهایی را در اختیار ارتش قرار دهد تا از آن‌ها به‌صورت گردان‌های احتیاط استفاده کند.
در مقابل فرماندهان سپاه پاسداران بر این عقیده‌اند که عنصر منتظر در جنگ همیشه بازنده است، زیرا در چنین وضعیتی، میدان و شرایط جنگ را طرف مقابل انتخاب و به ما تحمیل می‌کند و اعتقاد داشتند که آفند بهترین پدافند است، زیرا تلفاتی که در پدافند متحمل می‌شویم، از تلفاتی که در آفند می‌دهیم بیشتر است. ضمن اینکه اتخاذ موضع انفعالی خطرهای متعددی را برای نیروها و جنگ به دنبال خواهد داشت. لذا فرماندهان کل سپاه ضمن بیان اهمیت مساله و یادآوری تأکید حضرت امام بر آزادسازی مهران یگان‌ها را در جهت آمادگی برای عملیات ترغیب می‌کند.
فرمانده وقت سپاه در جمع فرماندهان یگان‌های عملیاتی و مسئولان قرارگاه نجف اعلام می‌کند: حضرت امام مصراً در پی بازپس‌گیری شهر مهران هستند و چندین بار پرسیده‌اند که مهران چه شد؟ بچه‌ها برای تصرف مهران چه کار کردند؟ به هر صورت با توجه به موارد مطرح و ضرورت اهمیت آزادسازی مهران تکلیف روشن شد، مهران باید آزاد شود.
طرح مانور عملیات کربلای یک
با برگزاری جلسه در قرارگاه نجف اشرف که چهار ساعت به طول انجامید، طرح مانور نهایی تعیین و به یگان‌ها ابلاغ شد. طبق این طرح عملیات در سه مرحله انجام خواهد شد. مرحله اول تأمین ارتفاعات قلاویزان ایران تا روستای امامزاده حسن، مرحله دوم تأمین ارتفاعات جبل حمرین تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن تامین روستاهای بهین بهرورزان و هرمزآباد و مرحله سوم تصرف خاکریز والفجر ۳ بود که در روستای فرخ آباد زیر ارتفاعات قلاویزان امتداد داشت و خود به خود در این منطقه مهران نیز تأمین می‌شد.
کمبود نیرو مهم‌ترین مشکل فراروی فرماندهان سپاه بود. تا آستانه عملیات استعداد کل نیروهای عمل کننده از ۳۵ گردان تجاوز نمی‌کرد. البته برای تداوم عملیات نیاز به نیروی جدید و تازه نفس بود که مسئولین قرارگاه قول‌هایی مبنی بر تأمین نیرو به یگان‌ها دادند. در این خصوص فرمانده وقت سپاه خطاب به فرماندهان یگان‌های سپاه می‌گوید؛ شما عملیات را شروع کنید، نیرو سرازیر خواهد شد و ما به شما نیرو می‌دهیم. بیان این‌گونه اظهارات بیشتر به منظور تقویت روحیه تلقی می‌شد.
ساعت ۲۳ و ۳۷ دقیقه ۹ تیر سال ۱۳۶۵ قرارگاه خاتم الانبیا (ص) مرحله اول عملیات کربلای ۱ را با رمز «یا ابوالفضل العباس (ع)» اعلام می‌کند. سه ساعت از ظهر روز شنبه ۱۰ تیر می‌گذرد، منطقه درگیری لحظات آرامی را می‌گذراند، صدای انفجار گلوله‌های توپ و خمپاره کمتر به گوش می‌رسد. مساله بااهمیت پس از ۱۶ ساعت نبرد عدم تحرک سنجیده و نیرومند دشمن در مقایسه با عملیات‌های گذشته است.
عراقی‌ها در عملیات‌های گذشته شب و روز اول عملیات با به‌کارگیری نیروها و یگان‌های زیاد پاتک‌های خیلی سنگینی را اجرا می‌کردند و این مسئله برای فرماندهان سؤال برانگیز بود که چرا علی‌رغم ۱۶ ساعت نبرد دشمن هنوز پاتک سنگین و تهدیدآمیزی نکرده است و لذا فرمانده سپاه در تماس با قرارگاه کربلا در جبهه جنوب مؤکداً می‌خواهد که کاملاً مراقب تحرکات عراق به‌ویژه در منطقه عملیاتی والفجر ۸ در فاو باشند.
اسحاقی فرمانده قرارگاه کربلا در جنوب با تأیید صحبت فرمانده وقت سپاه می‌گوید: در انجام عملیات کربلای ۱۲ مورد مشکوک به نظر می‌رسد: اول به کار نگرفتن نیروهای هوایی و دوم وارد نکردن نیروهای احتیاط (عدم پاتک دشمن).
در عین حال لشکر ۶ و لشکر گارد دشمن به طور طبیعی قرار بود وارد منطقه شوند. بنابراین جای این سؤال است که چرا عراقی‌ها تحرکی انجام نمی‌دهند؟ آیا در مناطق دیگر قصد حمله به مواضع ما را دارند؟ ولی به هر حال ما با تأکیدات شما در منطقه عملیاتی فاو آماده‌باش داده‌ایم و گفته‌ایم کاملاً تحرکات و وضعیت دشمن را زیر نظر داشته باشند و بررسی کنند.
در پی تلاش‌های بی‌وقفه تیم‌های اطلاعات عملیات و بررسی دقیق وضعیت دشمن یگان‌ها مقرر شد با توجه به کمبود وقت حدالمقدور ضربات را پی‌در‌پی و بی‌وقفه وارد کنند. لذا با انجام هماهنگی‌های لازم ضعف و کمبودهای خود را برطرف ساخته و برای مرحله دوم اعلام آمادگی می‌کنند.
ساعت ۲۳ و ۳۵ دقیقه تیر یگان‌ها با استقرار در نزدیک‌ترین نقطه به خطوط دشمن آماده عملیات شده و با اعلام رمز و آغاز عملیات، رزمندگان ضمن پاکسازی منطقه و محور عملیاتی خود حرکت در عمق خود را تا رسیدن به هدف اصلی ادامه می‌دهند و این در حالی است که فرمانده لشکر زرهی عراق به نیروهایش فشار می‌آورد که در منطقه بمانند.
اثر ضربات سنگین وارده بر دشمن به حدی است که گویی فرماندهان عراقی، اجرای تاکتیک‌های جنگ و طراحی‌ها در صحنه‌های سخت و فشارهای سنگین را فراموش کرده‌اند و به نظر می‌رسد، نقشه سنجیده‌ای برای مانور و ایستادگی ندارند، زیرا فاقد هرگونه آرایش نظامی و تاکتیک جنگی هستند و پیوسته آن‌ها می‌کوشند تا از تیررس رزمندگان و منطقه نبرد بگریزند.
تهاجم و ضربات سنگین لشکرهای عملیاتی سپاه به دشمن و پیشروی به سمت مهران آن‌قدر شکننده است که موجب می‌شود، نیروی هوایی عراق تا این لحظه به جز معدود بمباران‌های پراکنده فعالیتی نداشته باشد. توپخانه و زرهی دشمن هم فعالیت درخور توجهی از خود نشان نداده است. در واقع عملکرد غافلگیرانه فریب و سرعت عمل رزمندگان ایرانی چنان مؤثر و موفق بوده که نیروهای ارتش عراق فرصت بازسازی خود را نیافتند. لذا نیروی هوایی عراق و توپخانه هجمه سنگینی از حملات بمباران و آتش توپخانه را برای جلوگیری از ورود رزمندگان به شهر مهران به اجرا درآورد.
ساعت ۷ صبح ۱۲ تیر سال ۶۵ عملیات در همه محورها همچنان با هوشیاری و جدیت فراوان ادامه دارد. پس از تثبیت و تحکیم مناطق آزاد شده در ساعت ۸ صبح با وجود شکست نیروهای عراقی هنوز منطقه عملیاتی از نظر نیروهای ایرانی در هاله‌ای از ابهام است.
چرا عراقی‌ها اینقدر سخیف و بی‌مایل و همانند نیروهای آماتوری که از جنگ هیچ سررشته‌ای ندارند عمل می‌کنند؟ چرا جنگنده‌ها و توپخانه‌های آن‌ها فعال نیستند؟ چرا تحرکی از سوی یگان‌های عراق صورت نمی‌گیرد؟ بناگاه از طریق بی‌سیم‌ها به قرارگاه اعلام می‌شود که شاهد عقب‌نشینی بدون سازمان و آشفته نیروهای عراقی هستیم و از طریق قرارگاه به فرماندهان یگان‌های منطقه‌ای باغ کشاورزی اعلام می‌شود که بدون فوت وقت، فرصت را غنیمت شمرده و با گشودن معابر در میدان‌های مین و با کمک سایر رزمندگان به تعقیب دشمن در این منطقه بپردازند.
با فرار و عقب‌نشینی نیروهای دشمن از محور عملیاتی باغ کشاورزی رزمندگان ضمن تصرف مواضع متجاوزان و به اسارت درآوردن جمعی از نیروهای دشمن، مقادیر زیادی غنائم به دست آورده و با سرعت به تعقیب دشمن می‌پردازند. در این هنگام شماری از نیروهای دشمن که در حال فرار هستند، به فرماندهان خود اعلام می‌کنند که پیشروی ایرانی‌ها به طرف مرز و مناطق بدره و زرباطیه به سرعت در حال انجام است.
لذا دو گردان از مهندسی دشمن مأمور می‌شوند که در منطقه زرباطیه در خاک عراق خاکریزهایی را برای دفاع احداث کنند و با استقرار یک تیپ به دفاع از زرباطیه بپردازند که در نهایت این روند عقب‌نشینی دشمن، منجر به آزادسازی شهر مهران و استقرار دشمن در خطوط دفاعی داخل خاک عراق می‌شود.
نتایج عملیات کربلای یک
ده روز جنگ و مقاومت در مهران نتایجی از جمله آزادسازی ۱۷۵ کیلومتر مربع از خاک ایران و عراق، آزادسازی جاده دهلران - مهران - ایلام، آزادسازی شهر مهران و هشت روستای آن، آزادسازی ارتفاعات حساس و مهم قلاویزان و همرین و دو پاسگاه مرزی و در دید تیر قرار گرفتن عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه را به دنبال داشت.
علت ضعف دشمنان در «عملیات کربلای یک» از زبان سپهبد شهید «سلیمانی»
سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در نهم تیر سال ۱۳۶۵، همزمان با شروع عملیات آزادسازی مهران در میان نیروهای لشکر ۴۱ ثارالله از گنجینه نیروی ایمانی رزمندگان ایرانی در برابر دشمن تا بن دندان مسلح و تأثیر آن بر پیروزی جبهه حق بر باطل سخنرانی کرد.
در این صوت می‌شنویم: «برادران، توجه داشته باشید که خدا با ماست. دشمن ما یک دشمن ترسو و بزدل است. اینکه امکانات، تجهیزات، آموزش و فکر نظامی دارد را هیچ‌کس انکار نمی‌کند اما دشمن ما یک‌چیز ندارد و آن یک چیز را که ندارد، انگار هیچ‌چیز ندارد که آن ایمان است.
یک چیز و یک مرض در دشمن ما وجود دارد و آن ترس از مرگ. به خدا عراقی‌ها آنچنان از مرگ می‌ترسند که حساب ندارد و این عامل و این مرض در هرکجا باشد باعث شکست می‌شود.»
