وقایع تروریستی اخیر در فرانسه ـ‌که به کشته شدن شماری از اعضای تحریریه یک نشریه طنز در این کشور منجر شد ـ بیش از هر چیز، نشانگر جهانی شدن پدیده خشونت و افراطی‌گری بود. در این میان، فارغ از ابعاد سیاسی و امنیتی، ریشه‌های فکری که این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری، سبب دامن زدن به خشونت در مناطق جهان شده، باید به دقت مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش «تابناک»، وقایع تروریستی روزهای گذشته در پاریس، نشان داد همان گونه که بسیاری از تحلیلگران و صاحب‌نظران از مدت‌ها قبل پیش‌بینی می‌کردند، دامنه خشونت و افراطی‌گری که با ظهور گروه‌هایی همچون داعش در منطقه خاورمیانه بروز و ظهور پیدا کرده بود، تنها به این منطقه محدود نمانده و دیر یا زود، ابعادی جهانی پیدا خواهد کرد.
البته این موضوعی بود که پیش از این، در جریان حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر در آمریکا نیز دیده شده بود و اینکه یک گروه تروریستی مورد حمایت سیاسی و مالی غرب، دامنه فعالیت خود را گسترش داده و منافع کشورهای غربی را هدف قرار دهد، در آن ماجرا نیز نمود یافته بود؛ اما شاید این بار سیاستمداران غربی کمتر انتظار داشتند با توجه به شدت تنش‌ها در خاورمیانه، تروریست‌ها به این زودی عملیات خود را متوجه غرب کنند.
اما فارغ از جنبه‌های سیاسی و امنیتی که این روز‌ها در بحث از زمینه‌ها و پیامدهای حملات تروریستی در فرانسه، جلوه برجسته‌تری نسبت به دیگر عوامل پیدا کرده، موضوع بسیار مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، ریشه‌های فکری این نوع از خشونت شدید و خارج از کنترل است؛ موضوعی که خود به خود، پای برخی کشور‌ها را نیز به تحلیل عوامل توسعه افراط‌گرایی در جهان باز می‌کند.
باید اشاره کرد، هرچند گروه‌هایی همچون داعش و سلف آن، القاعده، از نظر ایدئولوژیک مستقیم با ایدئولوژی وهابیت و سلفی‌گری ارتباط داشته و از آن تغذیه می‌کنند، بعد خشونت مهار نشده آن‌ها به ویژه این اواخر، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته و عاملی است که در برخی تفکرات عثمانی‌ها در دوران فتح و غلبه آن‌ها ریشه دارد.
در این زمینه، برخی فلاسفه اسلامی به این موضوع اشاره می‌کنند که تفکر خشونت و خشونت گرایی، در حقیقت در دوران حکومت عثمانی‌ها شکل گرفته و در قالبی نظری پیکربندی شد. دیدگاهی که در آن زمان توسط عثمانی‌ها شکل گرفت، مبتنی بر گزاره «النصر بالرعب» بود؛ بدین معنا که باید تا حد امکان از طریق قتل و خونریزی و اعمال خشونت در دل «دشمن» رعب و وحشت ایجاد و سپس از این طریق، قدرت را قبضه کرد. پس از این کار، یعنی به دست گرفتن قدرت از هر طریق ممکن، مردم مسلمان می‌شوند و اسلام رشد خواهد کرد.
نمود عینی و عملی این تفکر، به طور مشخص در اقداماتی که تروریست‌های تکفیری، به ویژه گروه داعش، طی ماه‌های اخیر در عراق و سوریه انجام داده‌اند قابل مشاهده است. این گروه‌ها با اعمال حداکثر خشونت ممکن، در پی تصرف سرزمین برمی‌آیند و پس از آن و در پی تثبیت کنترل خود بر نواحی مختلف، نسبت به اجرای «احکام شریعت» در آن‌ها اقدام می‌کنند.
هرچند ممکن است از سوی برخی چنین استدلال شود که چنین رویکرد و تفکری تاکنون هیچ‌گاه رسما مورد اشاره گروه‌هایی چون داعش قرار نگرفته و یا اینکه چنین بحث فکری با این تاریخچه چند صد ساله ارتباط مستقیمی با شرایط فعالیت امروز تکفیری‌ها نداشته باشد، نکته بسیار مهمی که باید به آن اشاره شود، احیای تفکر عثمانی در منطقه است که در سال‌های اخیر، دولت آنکارا تحت هدایت رجب طیب اردوغان در پی آن بوده است.
به عبارت دیگر، فارغ از بحث‌های رسمی که در ترکیه درباره ضرورت بازگشت این کشور به شکوه و عظمت دوره عثمانی مطرح می‌شود، یکی از جنبه‌های سیاست «نوعثمانی‌گری» دولت اردوغان، غلبه پیدا کردن دیدگاه‌هایی مروج خشونت در میان گروه‌هایی است که در سطح منطقه مورد حمایت آنکارا قرار دارند؛ بنابراین، می‌توان گفت دولت ترکیه به جز کمک‌های سیاسی و مالی، از جنبه فکری نیز به عنوان منبع تغذیه‌ای برای گروه‌های تروریستی عمل کرده است.
اما نکته‌ای که به نظر می‌رسد اردوغان از آن غافل بوده و اینک به طور روافزونی خود را بیشتر در عرصه‌های مختلف نشان می‌دهد، این است که با سلطه یافتن و غلبه این گونه گروه‌های خشونت طلب، کار تمام نشده و دیدگاه و برداشت مورد نظر اردوغان و هم فکرانش از اسلام و شریعت توسعه پیدا نخواهد کرد، بلکه این رویکرد در عمل به چرخه‌ای از خشونت منجر شده که مجموعه‌ای از اقدامات خشونت‌آمیز، انجام اقدامات مشابه بیشتر را در پی خواهد داشت.
به این ترتیب، آنچه در عمل باید انتظار آن را کشید، این است که گروه‌هایی همچون داعش یا دیگر گروه‌های مورد حمایت دولت ترکیه، به زودی نوک پیکان حملات خود را متوجه خود این کشور نیز بکنند و در صدد توسعه اقدامات خود در این کشور برآیند. به این ترتیب، همان گونه که پیش از آن بار‌ها اشاره شده، گسترش خشونت و افراطی‌گری، در نهایت دامن حامیان آن ـ چه از نظر سیاسی، چه اقتصادی و چه فکری ـ را نیز خواهد گرفت و برای آن‌ها دردسرساز خواهد شد.
