« ناشی از کار» وصفی است که در رابطه کارگری و کارفرمائی، برخورداری از بسیاری از حمایت های قانونی را با خود به همراه بیاورد. « ناشی از کار» وصفی است که در کارگاه معمولا همراه با « حادثه » می آید.. تفاوت حادثه ناشی از کار با حادثه غیر ناشی از کار تفاوت در حمایت هایی است که می تواند در زندگی کارگران سرنوشت ساز باشد.
همواره شنیده اییم که حادثه خبر نمی کند. این به معنای غیر قابل پیش بین بودن حادثه است؟
قانونگذار به کارفرمایان می گوید حادثه اگرچه قابل پیش بینی نیست اما قابل پیشگیری است. حادثه برای کارگران معمولا هنگامی خبر نمی کند و هولناک اتفاق می افتد کهکارفرمایان مقررات و ضوابط فنی و بهداشتی را رعایت نمی کنند و آنجاست که مسئولیت کیفری و حقوقی یقه شان را می گیرد.
هه فعالان حوزه کارگری می دانند که آمار حادثه ناشی از کار آمار تکان دهنده ایی است. دو رویکرد در مواجهه با حادثه ناشی از کار میتوان اتخاذ کرد. یکی رویکرد پیشگیری که بیشتر بحث فنی است با پشتوانه حقوقی و یکی رویکرد اثباتی که بحث حقوقی است با پشتوانه فنی.
رویکرد پیشگیرانه یا رویکرد اول برای بازدارندگی حوادث ناشی از کار به وظایف کارفرما اشاره خواهد کرد. یعنی به ماده 91 و 95 قانون کار.
مطابق ماده کار 91 :" كارفرمـايـان و مسئولان كليـة واحدهاي موضـوع مادة 85 ايـن قانـون مكلفند بـر اساس مصوبات شوراي عالـي حفاظت فني براي تأمين حفاظت و سلامت و بهداشت كارگران در محيط كار ، وسايـل و امكانات لازم را تهيه و در اختيـار آنـان قـرار دهنـد. چگونگـي كـاربـرد وسايـل فـوق الـذكـر را بـه آنــان بياموزند و در خصوص رعايـت مقـررات حفـاظتي و بهـداشتي نظارت نمـاينـد.افـراد مذكور نيـز ملزم بـه استفاده و نگهداري از وسايـل حفاظتي و بهداشتي فردي و اجراي دستور العملهاي مربـوطه كارگاه مي باشنـد." به عبارتی تهیه و آموزش و نظارت سه و وظیفه کارفرمایان برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران و در یک کلام پیش گیری از حادثه ناشی از کار برای کارگران است.
ماده 95 قانون کار نی می گوید :" مسئـوليـت اجـراي مـقــررات و ضوابط فني و بهداشت كار بـر عهـدة كـارفرمـا يا مسئولين واحد هـاي موضـوع ذكـر شـده در مـادة 85 ايـن قانون خـواهـد بـود. هـر گـاه بـر اثـر عـدم رعايـت مقررات مذكور از سـوي كـارفــرما يـا مسئولين واحد ، حادثـه اي رخ دهـد ، شخص كـارفرما يـا مسئول مـذكـور از نظـر كيفـري و حقوقـي و نيـز مجـازاتـهـاي مندرج در ايـن قانون مسئـول اسـت."
اما از وظایف کارفرمایان و ماده 95 قانون کار که بگذریم و به فضای بعد از حادثه و به وریکرد دوم برویم با یکی از مسائل حقوقی مواجه می شویم که می تواند بسیار به درد کارگران بخورد و اسلحه حقوقی مناسبی در دستان کارگران برای دفاع حقوقشان در برابر قانون باشد، بحث های حقوقی که پیرامون اثبات یا تحقق ناشی از کار بودن حادثه مطرح است.
به همین خاطر این یادداشت تلاش می شود به مناسبت روز کارگر بحثی پیرامون حادثه ناشی از کار مطرح کند و تحلیل هایی ارائه کند که بتواند بعد از وقوع حادثه عملا به درد کارگران بخورد.
مطابق ماده 60 قانون تامین اجتماعی:" ـحوادث ناشی از کار حوادثی است که درحین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می‌افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه‌شده در کارگاه یا مؤسسات وابسته یا ساختمان‌ها و محوطه آن مشغول کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده‌دار انجام مأموریتی باشد.اوقات مراجعه به درمانگاه و یا بیمارستان و یا برای معالجات درمانی و توانبخشی و اوقات رفت و برگشت بیمه‌شده از منزل به کارگاه جزء اوقات انجام وظیفه محسوب می‌گردد مشروط بر اینکه حادثه در زمان عادی رفت و برگشت به کارگاه اتفاق افتاده باشد حوادثی که برای بیمه‌شده حین اقدام برای نجات سایر بیمه‌شدگان و مساعدت به آنان اتفاق می‌افتد حادثه ناشی از کار محسوب می‌شود."
بنابر این، برای اینکه حادثه ناشی از کار به حساب بیاید و کارگر بتواند از حمایت های موجود استفاده کند سه شرط می بایست فراهم گردد:
الف) حادثه در حین انجام وظیفه باشد: در حین انجام وظیفه از نظر قانونگذار در چهار وضعیت یا موقعیت محقق می گردد.
1) اوقاتی که بیمه شده در کارگاه یا موسسات وابسته یا ساختمان ها و محوطه آن مشغول کار باشد.
شرط در حین انجام وظیفه بودن در این مورد محقق است اما ناشی از کار بودن حادثه نیازمند احراز رابطه سببیت بین کار موظف و حادثه است. بنابر این چنانچه وقوع حادثه با وظیفه شغلی کار گر بیمه شده هیچ ارتباطی نداشته باشد، حادثه ناشی از کار تلقی نخواهد گردید.
2) تمام اوقاتی که بیمه شده به دستور کارفرما خارج از محوطه کارگاه عهاده دار انجام ماموریتی باشد.
باید توجه داشت که در این مورد نیز دستور کارفرما می بایست در چارچوب عادی، معمول، متعارف، مناسب و مقتضی بین کارگر وکارفرما صادر گردیده باشد و عرفا نیز به عنوان کار واگذار شده قابل دفاع باشد.
3) اوقات مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان و یا برای معالجات درمانی و توانبخشی.
ضرورت زمان و علت مراجعه می بایست اثبات شود و می بایست در زمان عادی و مسیر عادی اتفاق بیفتند. بنابر این ساعات شروع و پایان فعالیت روزانه و فاصله زمانی اقامتگاه بیمه شده از کارگاه و وسیله نقلیه مورد استفاده جهت رفت و برگشت بسیار مهم خواهد بود. اوقات رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه وعادی بودن و متعرف بودن مسیر بسیار تعیین کننده خواهد بود.
4) زمان اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان.
وقایعی که برای بیمه شده به علت حادثه ناشی یا غیر ناشی از کار اتفاق می افتد و سایر بیمه شدگان برای نجات او اقدامی می کنند و در جریان نجات دهی، حادثه ایی اتفاق می افتد این حادثه برای فرد نجات دهنده ناشی از کار محسوب می شود هرچند با کار موظف وی مرتبط نباشد.
ب) به سبب انجام وظیفه باشد: حادثه در راستا و جهت انجام وظیفه و مرتبط با کار کارگران و یا وسایل و ابزار ها و ماشین هایی باشد که وی با آن کار می کند یا به عبارت دیگر بین وقع حادثه و کار موظف بیمه شده رابطه مستقیم وجود داشته باشد.
ج)ناگهانی بودن حادثه: این شرط نکته ایی دارد و نکته این است که ناگهانی بودن، حادثه را از بیماری مستمر قطعا جدا خواهد کرد. به این معنا که بیماری قابل پیش بینی است و همین مورد درباره حادثه هم مصداق دارد و اگر حادثه از منظر کارگر قابل پیش بینی باشد دیگر شرط لازم برای ناشی از کار بودن را از دست می دهد.
اما همه این عوامل و شرایط برای اثبات ناشی از کار بودن حادثه توسط بازرسین سازمان تامین اجتماعی بر اساس گزارش بازرس کار، نظریه پزشکی قانونی، گزارش حادثه توسط نیروی انتظامی گزارش کارشناس بهداشت و اوضاع و احوال خاص حاکم بر قضیه به دست می آید.
بنابر این نکات و اشارات و سرنخ هایی که دربحث های بالا آورده شد و داده شد، می تواند به کارگران کمک کند تا بتوانند از خود دفاع کنند که چرا حادثه ایی که برایشان اتفاق افتاده است ناشی از کار بوده است.
*پژوهشگر حقوق کار و تامین اجتماعی
